Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
paasoverdenking
21 april 2019
de verzoekingen van Jezus
17 maart 2019
vergankelijkheid
17 februari 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

De roeping van Mozes

Overdenking Zeist 20 november 2016 (roeping)

 

Kern

Het verhaal van Mozes in de woestijn nodigt ons uit om stil te staan bij onze eigen twijfels en angsten. Nietsdoen, zegt dit verhaal, zal je niet verder helpen. Op de loop gaan voor je vermeende tekortkomingen evenmin. En wensen en hopen dat je zult veranderen zit er ook niet in. Je moet het doen met wat je meegekregen hebt, er is geen andere weg. En eenmaal dat beseffende zal blijken dat je tot veel meer in staat was dan je ooit had gedacht. Laten we het onthouden als een levensles. Aan de hand van een figuur die geroepen werd tot het onmogelijke en zichzelf daartoe helemaal ongeschikt achtte. Maar vanuit de stem in zijn innerlijk te horen kreeg: ga nu maar. Meer dan je al bij je hebt zal je niet krijgen, doe het nu maar met wat je hebt..

 

Tekst overdenking

Er is altijd veel aandacht geweest voor de scène in de woestijn waarin Mozes het brandende braambos ziet. Talloze verklaringen zijn uit de kast getrokken om het wonder van de brandende doornstruik begrijpelijk te maken, maar geen van die verklaringen heeft enig aannemelijk bewijs opgeleverd. IK heb het er al eens eerder over gehad: je kunt dit tafereel alleen maar begrijpen als je het symbolisch leest, het verklaart vanuit de persoon van Mozes die dit allemaal in zijn innerlijk meemaakt. Dat ga ik nu niet overdoen, maar ik wil wel woorden besteden aan het vervolg van het gesprek van Mozes met God. Ook dit relaas geeft andere en onvermoede inzichten als je het symbolisch leest.

 

In Exodus 4 is al meteen de twijfel en de zelftwijfel van Mozes aan de orde. Wat zal er gebeuren, als ik naar het volk ga en ze mij niet geloven? Wat dan volgt, als antwoord op deze vraag, slaat zo op het eerste gezicht nergens op. God vraagt wat hij in zijn hand heeft. Een staf. Laat hem op de grond vallen. En de staf verandert in een slang die voor Mozes vlucht. Als Mozes dan de slang grijpt, verandert die weer in een staf. Wat heeft deze vreemde geschiedenis nu eigenlijk te betekenen?

 

Het tover trucje met de slang was in het oude Midden-Oosten niets bijzonders. Ook tegenwoordig nog, in India, weten magiërs hun publiek hiermee te vermaken. Door theologen is jarenlang beweerd dat Mozes het volk met dit kunststukje moest zien te overtuigen van zijn missie. Maar bij nader inzien gaat het hier helemaal niet over de twijfel van het volk, maar over de twijfel van Mozes aan zichzelf. Dat blijkt direct al uit de volgende scène, waarin God hem vraagt om zijn hand in de zak te steken. Als hij die hand vervolgens weer tevoorschijn haalt, is de hand melaats. Wit van melaatsheid. En het wordt nog gekker: als Mozes de hand nog eens wegstopt en weer uit zijn zak haalt, is de hand weer volkomen gezond.

 

Dit merkwaardige dialoogje over en weer tussen God en Mozes kun je alleen maar begrijpen als je hierin de beelden van de innerlijke tweestrijd in Mozes zelf kunt herkennen. De slang is het symbool van de angst van een mens voor zichzelf. Als je die slang niet vangt, niet bij de staart grijpt, blijf je vluchten voor jezelf en zal de angst je blijven vergezellen. Het goddelijk bevel is hier om de slang te grijpen, je eigen angst aan te pakken. Alleen dan maak je de angst van een vijand tot een bondgenoot. Een staf die je helpt voort te gaan op de weg die je aflegt.

Als je je angsten niet onder controle krijgt, kun je verzeilen in een situatie waarin je figuurlijk gezien je handen in je zakken stopt en helemaal niets meer doet. Rust en ontspanning levert dat niet op, want de melaatsheid van de hand verwijst ernaar dat je dan in levendelijve vergaat. En het bederf van je eigen bestaan is nog besmettelijk ook, andere mensen in je omgeving moeten op een afstand van je blijven om niet aangestoken te worden met dezelfde aandoening. Maar dat alles kun je vermijden door – figuurlijk gesproken – je hand uit de zak te halen.

 

Is dat nu ver gezocht, om het verhaal van Mozes met zijn God in de woestijn zo te begrijpen? Nee, dat is het niet als je je realiseert dat de oude vertellers al hun bespiegelingen over de menselijke natuur en zijn hebbelijkheden altijd in mythische vormen goten. De tweestrijd van een mens wordt verbeeld door een gesprek tussen mens en God.

De dieren en voorwerpen die ter sprake komen, vervullen ook een symbolische rol om duidelijk te maken in welk deel van de menselijke psyche we zijn aanbeland. De slang is daarin een belangwekkend symbool voor de angst waarmee een mens  in het reine moet komen. We kennen allemaal de geschiedenis van de slang in het paradijs die met Eva sprak. Dat is altijd uitgelegd als de zondeval, de gebeurtenis waarbij de mens een goddelijk verbod overtrad en daarvoor moest blijven boeten totdat hij door het offer van Jezus werd verlost.

 

Die gekunstelde constructie over de verhouding mens en God heeft de gelovigen eeuwenlang beziggehouden, maar als je op de symboliek van de verhalen let, wordt veel duidelijk dat voorheen raadselachtig leek. De slang in het paradijs is het zinnebeeld van de angst van Eva om te eten van de boom der kennis. Zolang die angst haar in zijn greep houdt, blijft zij op het niveau van een nauwelijks bewust levend schepsel. Het is de angst van de mens voor zichzelf. Maar door met haar angst in gesprek te gaan, neemt zij de stap naar kennis en kan de evolutie van de mens een aanvang nemen. Helemaal geen zondeval dus, maar een stap voorwaarts voor de mensheid. Het verslag daarvan is in een mooie literaire vorm gegoten, maar we zijn nu pas in staat om dat te herkennen doordat we ons losgemaakt hebben van de kerkelijke dogma’s.

 

De hoofdpersoon uit ons verhaal, Mozes, heeft de raadgevingen ontvangen om de slang te grijpen en zijn handen uit de zakken te halen, maar zijn zelftwijfel blijft. Ik, zegt hij, ben geen man van het woord. Ik ben zwaar van tong en zwaar van mond. Ik ben niet in staat om het woord te voeren ten overstaan van de mensen. Alles komt er bij mij haperend en stamelend uit. U had iemand anders moeten zoeken, maar zoals u mij gemaakt heeft ben ik totaal ongeschikt voor wat u met mij voor heeft. Dit gaat niet gebeuren, ik ben er helemaal niet voor geschikt.

 

En dan zegt God iets dat verbijsterend is in zijn eenvoud. Hij zegt: Wie geeft de mens een mond? Wie maakt stom of doof, of ziende blind? Doe ik de Heer, dat niet? Ga nu maar, ik zal u bijstaan als u spreekt en u ingeven wat u moet zeggen. (Ex. 4: 15).

 

Wat kan de strekking van deze uitspraak zijn? Het aantal mensen dat tot God bidt om bepaalde fouten, karaktergebreken of persoonlijkheidsstoornissen te verbeteren of te veranderen is groot, heel groot. Maar hier staat dat dat geen enkele zin heeft. Want je bent zoals je bent gemaakt, het is het werk geweest van de God tot wie je je wendt om zijn maakwerk over te doen en een ander mens van je te maken.

Maar dat werkt zo niet, God gaat dat niet veranderen. Wat wel werkt is om met jezelf in het reine te komen, om te accepteren wie of wat je bent. Een mens die zichzelf begint te begrijpen leeft harmonischer, hij verliest de innerlijke weerstand tegen wie of wat hij is en kan daardoor in zijn relaties met andere mensen opener en vriendelijker zijn dan wanneer hij voortdurend met zichzelf in gevecht is.

 

Er zijn nog steeds theologen die niets moeten hebben van de manier waarop ik de bijbel lees. Zij vinden dat louter psychologie die niets met religie te maken heeft. Het is, in hun ogen, ‘verpsychologisering’ van het geloof. Maar ik kan mij in die kritiek niet vinden. Ik ben in die oude teksten niet op zoek naar God, maar naar de mens. In die oude teksten ontvouwt zich op allerlei manieren en in allerlei gedaanten steeds weer het menselijk drama waardoor wij in contact komen met wat ons drijft en wat ons daardoor overkomt.

 

Religie is geen aangelegenheid van schrift geleerden, priesters en theologen in het ambt. Religie is ook niet iets van een andere wereld, een gebied dat buiten of boven het gewone leven staat. Religie brengt ons in contact met de dromen en de tranen, met de geboorte en de vernietiging van idealen, met de vervreemdheid en de vertroosting die  zich voordoen in ons bestaan. Hoogte- en dieptepunten, het zijn ervaringen die met religie hanteerbaar blijven omdat religie geen verklaringen nodig heeft, alleen een levenshouding die kiest voor wat gegeven is en niet voor wat zou moeten zijn.

 

De geschiedenis van Mozes is niet echt waar in de zin van echt gebeurd. Het is ook niet erg vruchtbaar om de vraag te stellen of alles wat in de bijbel staat historisch gezien een betrouwbare weergave is van wat daar verteld wordt. De werkelijkheid van een mens als Mozes komt niet dichterbij door vol te houden dat het allemaal echt waar was. Pas als je deze verhalen als levendige verdichting opvat, als vertellingen die ons willen laten zien hoezeer een mens kan worstelen met zijn twijfels en zelfontkenningen, pas dan gaat het tot ons spreken en heeft het ons iets wezenlijks te zeggen. Dan wordt de geschiedenis inderdaad veelzeggend.

 

Het verhaal van Mozes in de woestijn nodigt ons uit om stil te staan bij onze eigen twijfels en angsten. Nietsdoen, zegt dit verhaal, zal je niet verder helpen. Op de loop gaan voor je vermeende tekortkomingen evenmin. En wensen en hopen dat je zult veranderen zit er ook niet in. Je moet het doen met wat je meegekregen hebt, er is geen andere weg. En eenmaal dat beseffende zal blijken dat je tot veel meer in staat was dan je ooit had gedacht. Laten we het onthouden als een levensles. Aan de hand van een figuur die geroepen werd tot het onmogelijke en zichzelf daartoe helemaal ongeschikt achtte. Maar vanuit de stem in zijn innerlijk te horen kreeg: ga nu maar. Meer dan je al bij je hebt zal je niet krijgen, doe het nu maar met wat je hebt..

 

Het moet mogelijk zijn om dit na te volgen. Ieder op zijn eigen manier en met zijn eigen mogelijkheden. Als je de wil ertoe maar ontwikkelt. Daar begint het mee en dat is waar je op vertrouwen kunt: je wil om te doen waartoe je je geroepen voelt. Laten we dat vasthouden. Voor onszelf en voor de mensen die nog na ons komen.