Romaanse kerkkunst

Datum	5 februari 2024
Tijd	14.30 - 16.00 uur
Plaats	Walkartcentrum, Kerkweg 19, Zeist
Opgave via	Ineke Krediet, tel. 030 6923828 of via de contactpagina van de website
Kosten	Voor leden en vrienden van de Walkartgemeenschap €7,00 voor anderen €10,00. U kunt met een QR-code betalen. Koffie en thee worden u aangeboden door de Walkartgemeenschap.

In de afgelopen jaren heb ik in Frankrijk een groot aantal romaanse kerken bezocht o.a. in de Auvergne, Bourgogne, de Poitou en de Limousin. Het betreft kerken en kloosters, die grofweg tussen 1000 en 1200 gebouwd werden. Vrijwel iedereen van ons kent de indrukwekkende gotische kathedralen in Parijs, Chartres, Tours, of Troyes. Romaanse kerken zijn vaak bescheiden, liggen in kleinere plaatsen of dorpen en zijn daardoor onbekend. Ik was vooral geïnteresseerd in de beeldende kunst in vele van deze honderden romaanse kerken en/of kloosters en heb daar uiteindelijk fotoboeken van gemaakt. De spirituele boodschap van de toen in steen in tympanen en kapitelen vastgelegde afbeeldingen blijven de aandacht te trekken. Ik noem tympanen (boven de hoofdingang) en de kapitelen (chapiteaux). Het betreft thema’s uit het Oude en Nieuwe Testament, maar ook strijd tussen goed en kwaad, afbeeldingen van monsters en van planten. Inspiratie kwam vaak van ver, zoals uit Mesopotamië en India, uit de Byzantijnse Kerkkunst als ook uit de Arabische wereld. De beeldende kunst in Frankrijk kwam echter pas vrij laat op gang, o.a. door de vele plunderingen door bendes uit Oost-Europa en niet te vergeten Scandinavië (Vikingen), terwijl goud- en zilversmeedkunst, emaille bewerking en versiering van Bijbelmanuscripten wèl reeds lang bloeiden. Het klassieke planten thema van de acanthus op de Korinthische zuil uit de Grieks/Romeinse tempelbouw, maar al veel eerder gebruikt in klein-Aziatische tempels, werd gezien als symbool voor schoonheid, harmonie, onsterfelijkheid, maar ook voor voeding en geneesmiddelen. Deze “vegetatio” of “anima vegetabilis” heeft een permanent en cyclisch karakter (seizoenen) en doet denken aan het paradijs. Met de afbeelding van de plant wordt de dood als het ware overwonnen. Hildegaard van Bingen heeft veel over dit thema gepubliceerd. Het verbaast dan misschien niet dat in gotische kathedralen juist  plantenthema’s (acanth, palmette, wingerd, klimop, iris, en bloemen) zijn overgebleven. Vegetatio werd geduid als een verzoenende factor tussen dieren onderling en ook tussen mens en dier. Ook speelde de plaats van de afbeelding een rol: beesten en monsters vooral op zuilen aan de noordzijde, vogels rond het sanctuarium (altaar) en planten vrijwel overal.  De boven de ingang gelegen tympanen gaven in een soort notendop de gehele christelijke geloofsfilosofie weer (Christus als Majesteit, Christus bij het laatste oordeel). Gelovigen werden bij het naar binnengaan herinnerd aan de essentie van hun geloof.

Stephan Meuwissen is emeritus Hoogleraar Geneeskunde, Vrije Universiteit, Amsterdam.