Jodendom, Christendom en Islam

Jodendom, Christendom en Islam, drie uiteenlopende wegen. Wat hebben ze ons te zeggen?

1. Het Christendom is begonnen als een Joodse sekte. Jezus was een overtuigde Jood. Moderne onderzoekers trachten Jezus en zijn prediking beter te begrijpen door hem in zijn Joodse context te plaatsen. Het Jodendom in die tijd kende een grote verscheidenheid. Er waren twee belangrijke stromingen: die van de Farizeeën en die van de Sadduceeën. De Sadduceeën bestonden uit de bovenlaag van de bevolking. Zij hadden Schriftgeleerden die alleen de teksten erkenden die de Tenach (het O.T, voor de Christenen) vormden. De Farizeeën stonden dichter bij het volk. Zij erkenden ook de mondelinge overlevering, die eveneens tot Mozes zou teruggaan.
2. De eerste Christenen vormden een Joodse sekte, waarvan de leden gewoon de Joodse levenswijze aanhielden. Zij onderscheidden zich alleen van de overige Joden door hun geloof in Jezus als degene die het Godsrijk zou helpen vestigen als de Messias.
   De overige Joden zagen Jezus niet als zodanig. De ‘Christenen’ geloofden dat Jezus uit de dood was opgestaan en ten hemel was gevaren om plaats te nemen aan de rechterzijde van God de Vader. Men verwachtte zijn spoedige wederkeer naar de wereld om daar het Godsrijk te vestigen.
3. Er gebeurde echter niets. De Christelijke sekte dreigde daarmee te verdwijnen. Maar het was Paulus die redding bracht. De smadelijke dood van Jezus gaf hij een uiterst belangrijke betekenis. Hij maakte er de zoendood van door middel waarvan de breuk tussen de zondige mensheid en God werd geheeld. Het was ook vooral aan Paulus te danken dat tijdens een bijeenkomst in Jeruzalem, circa 50, werd besloten dat ook niet-Joden tot de Christelijke gemeente konden toetreden en zich niet aan de Joodse levenshouding hoefden te houden.
   Dit betekende een breuk met het Jodendom waar de Thora (levensonderricht/wet) centraal stond en staat.
4. Deze breuk zou leiden tot allerlei anti-Joodse teksten in het Nieuwe Testament en alle verdere vormen van Christelijk antisemitisme in de loop van de geschiedenis. De ergste anti-Joodse tekst biedt Mattheüs 27, vers 25: zijn bloed kome over ons en onze kinderen.
5. In 70 werd Jeruzalem door de Romeinen verwoest evenals de tempel aldaar. Nu de priesters geen offers meer konden brengen, waren het de rabbi’s die het Jodendom van de ondergang redden. Het waren de Farizese rabbi’s die met hun grote liefde voor de schriftelijk en mondelinge (later ook op schrift gestelde) teksten, het Jodendom deden voortbestaan als een dynamische traditie. Het Jodendom kende en kent geen dogmatiek, maar richt zich heel functioneel op de vraag hoe te handelen.
6. Het Christendom was een zendingsreligie die zich snel wist te verbreiden. Daardoor konden gemakkelijk verschillen van inzicht ontstaan. Daarom trachtte de kerk de eenheid van leer te redigeren. De kerk, met name die in het Westen, met haar zetel in Rome, ging zich ook steeds meer centralistisch organiseren.
   Het Jodendom kende een geloofsbelijdenis (Deut. 6, 4-9) waarin werd uitgesproken dat er slechts één God is die de mens met hart en ziel en alle kracht moet liefhebben in al zijn handelen. Het Christendom nam dit monotheïsme weliswaar over, maar de leer van de Drie-eenheid Gods vormt wel een probleem. Het Christendom rekende de Joodse bijbel tot de eigen bijbel als O.T. naast het N.T. Maar men legde de Joodse teksten op een eigen Christelijke manier uit.
7. Eeuwen later ontstond, door toedoen van Mohammed, de Islam. Tijdens zijn leven ontving Mohammed steeds een aantal spreuken, die na zijn dood werden bijeengebracht in de Koran. Mohammed zou nooit worden vergoddelijkt. De Islam is streng monotheïstisch maar de Koran werd gezien als Gods woord in het Arabisch geopenbaard. In de Koran worden vele bijbelse personen genoemd. Mohammed had een zekere kennis van Jodendom en Christendom. Waar er verschillen optreden tussen de Koran en de Bijbel gaan moslims ervan uit dat de Koran de waarheid bevat en Joden en Christenen hun oorspronkelijk juiste openbaring hebben laten bederven. De Islam kent een bescheiden geloofsleer, maar richt zich net als het Jodendom vooral op het handelen.
8. Wat leert ons nu dit alles?
   a. De verschillende religies beroepen zich op openbaring. Voor vrijzinnigen en religieus humanisten houdt dat in dat mensen tot bepaalde belangrijke religieuze inzichten zijn gekomen die zij als van God gegeven openbaring zagen.
   b. Prof. dr. Th. P. van Baaren stelde dat religie een functie van cultuur is. Religies worden door cultuur bepaald en bepalen ook weer culturen.
   c. De religies laten de betekenis zien van beeldend, verhalend denken. Symboliek helpt het niet of nauwelijks verwoordbare te ervaren.
   d. De religies getuigen van het menselijk besef van het Mysterie van al wat bestaat. En zij brengen mensen ethisch besef bij. Religies hebben verschillende wijzen van geloof ontwikkeld. Ze zijn een bron van wijsheid, die van blijvende betekenis is.
   e. Dat er zoveel ellende voorkomt in de wereld ligt niet aan de religies maar aan de mens die religie vaak misbruikt voor slechte doelen.
   f. Als men tot de kern van de verschillende religies weet door te dringen, kan men inzien dat deze vaak nog heel actueel is. Men moet dan wel beelden als symboliek weten te verstaan.