Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
hoe te leven
19 januari 2025
een kerstverhaal
25 december 2024
kerstoverdenking
25 december 2024
Herdenking overledenen
17 november 2024
De wonderbaarlijke visvangst
20 oktober 2024
de onrechtvaardige rentmeester
22 september 2024
Godsbeelden
16 juni 2024
Pinksteren
19 mei 2024
religie en natuur
21 april 2024
Pasen
31 maart 2024
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

Richteren11: 29-35

Kern

Als wij te maken krijgen met medemensen die verlies geleden hebben, dan hebben wij daar de juiste woorden niet voor. Het enige dat wij dan kunnen doen is om te laten merken dat het ons niet onberoerd laat, dat wij in onze geest meevoelen met de achterblijvers.

Meer kan een medemens voor een verdrietig medemens niet doen.

Maar als hij er woordeloos is op een manier die zich niet beschrijven laat, dan doet hij alles wat van hem gevraagd kan worden.


Volledige tekst
Hier en daar wordt wel gezegd dat het boek Rigteren het spannendste boek uit de bijbel is en dat je, als je je kleinkinderen uit de bijbel wilt voorlezen, je het boek Rigteren daarvoor moet nemen. Het boek vertelt over slechte en goede leiders, over hun prestaties en hun mislukkingen, over ongelukkige liefdes, over trouw en verraad. Het hele scala van wat tussen mensen gebeurt en met welke gevolgen, je leest het in het boek Rigteren. Jefta, de richter in de hoofdstukken 10 t/m 12, is een uitgestotene, iemand die er niet bij hoort. Hij is een buitenechtelijk kind van een onbekende, althans niet met name genoemde moeder en zijn broers in zijn vaderlijk huis mogen hem niet. Ze zijn bang dat deze bastaard aanspraken zal doen op hun erfenis. Jefta is iemand die door de burgers van zijn geboorteplaats Gilead wordt gemeden en de zin en de betekenis van zijn bestaan ontgaan hem volkomen. Zoals het wel vaker met zulke mensen gaat, sluit hij zich aan bij een roversbende die Gilead en omgeving onveilig maakt en hij leeft aan de rand van de maatschappij.  

Maar er is oorlog in Gilead en in een oorlog staat alles op zijn kop. De normale samenleving verandert door de oorlog in een gevecht van allen tegen allen waarin alles is geoorloofd en de afgrijselijkste dingen tussen mensen plaatsvinden. In zo'n situatie kan het gebeuren dat je juist mensen van het slag Jefta nodig hebt; zo iemand is gespecialiseerd in gedrag dat in normale omstandigheden onverdraaglijk is. 

Plotseling heeft het volk van Gilead de kennis nodig van Jefta en zijn duistere praktijken en ze vragen hem om de leiding te nemen van Israëls leger tegen de Ammonieten. Aanvankelijk vraagt Jefta zich af of hij de mensen die in de problemen zitten wel zal helpen. Maar dan werpt hij zich toch op als redder en richter. De buitenstaander, de verachte, de naamloze om wie niemand zich bekommerde, wordt verheven tot leider van de Israëlische strijdkrachten en zal hen aanvoeren in de strijd tegen het volk van de Ammonieten.

Jefta doet God, als hij tegen de Ammonieten optrekt, de belofte dat hij, als hij de overwinning behaalt, God een offer zal brengen. "Het eerste dat mij bij mijn behouden thuiskomst tegemoet treedt, zal ik als brandoffer aan u opdragen", is zijn belofte. Jefta verslaat de Ammonieten, komt thuis en wordt daar als eerste verwelkomd door zijn enige dochter. De prijs voor zijn succes is verschrikkelijk. Hij zal deze dochter, die hem innig lief is, moeten doden. 

In de Griekse mythologie komen we een verhaal tegen dat grote gelijkenis toont met dat van Jefta. Als Agamemnon met zijn Griekse leger wil vertrekken naar Troje om die stad te veroveren, kan zijn vloot niet uitvaren omdat het windstil is. Het is de straf van de godin Artemis, waaraan Agamemnon niet heeft geofferd toen hij een hert schoot. Het zal pas weer gaan waaien als Agamemnon zijn dochter Iphigeneia offert. Daarom laat hij haar op Aulis achter, in de veronderstelling dat zij door de hand van de priesters aldaar ter dood zal worden gebracht. Dat doet hij nadat hij haar heeft wijsgemaakt dat Achilles daar met haar wil trouwen. De vrouw van Agamannon is hier zo kwaad over, dat zij hem later zal vermoorden. De godin Artemis heeft medelijden met Iphigeneia en zorgt ervoor dat een hinde wordt geofferd in haar plaats.

En dat doet weer heel sterk denken een het verhaal van Abraham die zijn zoon Isaäk moest offeren, maar op het allerlaatste moment van die plicht werd ontslagen en God hem een ram zond om te offeren. 

Waar komen deze vreemde offerverhalen vandaan en wat is hun mogelijke betekenis voor ons moderne mensen? Twee dingen vallen op als je erover nadenkt: het eerste is dat de God of goden uit de verhalen verschrikkelijke goden zijn. Het tweede wat opvalt is dat het steeds een actie van de mens is, die de geschiedenis in gang zet waardoor die mens het liefste dat hij heeft moet afstaan. Als je de bloeddorstige God of goden vervangt door het grillige lot waar ieder mens aan is onderworpen en als je de mensen uit deze verhalen, Jefta, Agememnon en Abraham, ziet als model voor de mensen die er alles voor over hebben om te slagen in hun ondernemingen, dan wordt veel duidelijk. 

Jefta was erop uit om de Ammonieten tegen iedere prijs te verslaan. Agamemnon wilde hoe dan ook met zijn vloot krijgslieden uitvaren om de Grieken de overwinning op Troje te schenken. En Abraham had alles wat hem in zijn leven overkwam opgehangen aan zijn geloof in de enige god Jahweh. Zolang hij die God in alles volgde, zou hij de vader van vele volken worden.

 

Het patroon onder deze verhalen is: de mannen in die vertellingen hebben een heel vastomlijnd doel voor ogen en ze willen dat doel ook voortdurend bereiken. Ze leveren de ene slag na de andere, ze overwinnen elke tegenslag en ze stijgen steeds hoger in aanzien. Maar de prijs die ze ervoor betalen is dat ze het liefste dat ze hebben moeten afstaan. Dat waar hun ultieme liefde naar uitgaat, dat moet uiteindelijk sterven voor hun tomeloze ambitie. De grillen van het lot, ze halen die grillen over zichzelf heen door te denken dat het lot kan worden getemd door hun eigen liefde, de liefde in henzelf, te offeren.  

Het verdriet van de mannen uit deze verhalen is, dat is ook een element, doortrokken van spijt en schuldgevoel. Als zij geweten hadden dat de prijs die zij ervoor overhadden ook inderdaad moest worden betaald, dan was het anders gelopen, hadden zij hun kaarten anders geschud. Maar dat is niet gebeurd en er is alleen nog ruimte voor het diepe zelfverwijt. Had ik maar... en was het zo maar niet gegaan....dan.....etc. 

Gelukkig zijn wij zelden als de hoofdpersonen uit de mythen en de sagen die ik ten tonele voerde en gelukkig zullen wij ons bijna nooit te hoeven verwijten dat onze geliefden het offer zijn geworden van onze brandende eerzucht, onze tomeloze drang tot presteren of onze rotsvaste overtuiging dat wij alles moeten doen voor die ene God die wij dienen zoals Abraham. 

Maar het verdriet dat wij hebben als wij een geliefde verliezen kan toch gemengd zijn met gevoelens van spijt of schuld. Wij voelen ons verantwoordelijk voor onze geliefden, het is iets dat bij ons mens-zijn hoort. En als die geliefde er niet meer is, dan kan het maar zo gebeuren dat de achterblijvers blijven piekeren over het hoe dat allemaal zo gekomen is. Had ik, toen hij of zij in het ziekenhuis lag, niet beter op moeten letten of de verpleging of de behandelende artsen hun werk wel goed deden? Had ik niet moeten waarschuwen toen ik vermoedde dat er iets niet klopte, heb ik wel voldoende aandacht gehad voor de signalen die hij of zij gaf na een grote inspanning?

Had ik niet moeten luisteren naar mijn voorgevoel over die riskante operatie? Het zijn vragen die achterblijvers zich soms stellen en een antwoord op die vragen is vrijwel nooit mogelijk.  

Als achterblijvers hun twijfels en onzekerheden uitspreken, krijgen ze nogal eens te horen dat ze die vragen niet moeten stellen. De overledene komt er immers niet door terug. Ook krijgen ze nogal eens te horen dat het geen zin heeft om bij al die overwegingen stil te blijven staan. Soms wordt er vrij harteloos aan toegevoegd dat "het leven nu eenmaal doorgaat" of dat "zoiets nu eenmaal kan gebeuren". Misschien goedbedoelde reacties, maar reacties waardoor de treurende nog meer in de kou komt te staan dan voorheen.

 

Er is een tijd geweest waarin mensen dachten dat God alles in hun persoonlijke leven bestuurde en het verlies van een dierbare of geliefde deel uitmaakte van Zijn goddelijke beslissing. Als wij die beslissing niet konden begrijpen of accepteren, dan lag dat aan het ondoorgrondelijke plan van God dat voor gewone stervelingen nu eenmaal niet te begrijpen was. Voor degenen die die overtuiging koesteren kan dit zeker troostrijk zijn. Het helpt je in je verdriet als je je verlies kunt beschouwen als de beslissing van een hogere macht. 

Maar voor diegenen die God niet meer zien als de veroorzaker en verantwoordelijke voor alles wat in hun leven gebeurt, is dit geen troost. Het bovennatuurlijke als eerste en laatste oorzaak van alles kan hun niet helpen bij de verwerking van hun verlies. De meeste moderne mensen zien God niet meer als een bovennatuurlijk wezen dat zich bezighoudt met alles wat natuurlijk is.

Maar toch.... het gevoel dat wij hebben als we een geliefde moeten missen is een gevoel dat alle redeneringen overstijgt en ons in een gemoedstoestand kan brengen die wij zelf niet begrijpen, laat staan dat wij dat onder woorden kunnen brengen. En dan zie je dat het contact met het bovennatuurlijke toch weer een zekere mate van troost en aanvaarding kan brengen die via de normale contacten met medemensen niet mogelijk is. Want hoezeer het oude geloof in een God die alles ziet ook is verdwenen, het geloof in het bovennatuurlijke komt via een andere weg weer terug, via mediums die zeggen contact te kunnen maken met de overledenen. Veel televisieprogramma's voeren zulke mannen of vrouwen ten tonele die in gesprek komen met achterblijvers en dan contact maken met de overledenen die de geliefden waren van deze achterblijvers. Hun mededelingen zijn vaak verbluffend omdat zij precies lijken te weten hoe en waar de dierbare om het leven is gekomen en ze weten details die ze onmogelijk via voorkennis kunnen kennen. Ik ben nog steeds erg sceptisch over dit soort contacten met het bovennatuurlijke, maar ik ben ook niet iemand die deze dingen op voorhand afwijst alleen maar op grond van het feit dat ik mijn hele leven heb geleerd om deze dingen niet serieus te nemen.

Wat ik bedoel is: het maken van contact met de geesten van de overledenen is misschien wel louter speculatie, maar hoeveel speculatie is het geloof aan een God die alles ziet en hoort? Hoeveel speculatie is de overtuiging dat een God aan de basis heeft gestaan van wat wij de schepping van de wereld noemen? Het bovennatuurlijke laat zich in allerlei vormen en gedaanten voorstellen en misschien is dat het geheim: onze geest is in staat om te aanvaarden dat dat bovennatuurlijke zich kan laten gelden op een volstrekt onvoorspelbare en ook volstrekt onvoorstelbare manier.

Als wij te maken krijgen met medemensen die verlies geleden hebben, dan hebben wij daar de juiste woorden niet voor. Het enige dat wij dan kunnen doen is om te laten merken dat het ons niet onberoerd laat, dat wij in onze geest meevoelen met de achterblijvers. 

Het is het enige dat ons overblijft en in dat enige laat zich ook iets zien van het onverklaarbare en misschien wel buitennatuurlijke: als het van onze kant echt is gemeend en doorvoeld, voelt de verdrietige dat en gaat er iets door hem heen dat hem iets van vertroosting biedt. Meer kan een medemens voor een verdrietig medemens niet doen.

Maar als hij er woordeloos is op een manier die zich niet beschrijven laat, dan doet hij alles wat van hem gevraagd kan worden.