Waar is het zogenaamde Oosten?

Door	dr. Alphons van Dijk
Datum	woensdag 11 maart 2026
Tijd	14.30 - 16.00 uur
Plaats	Walkartcentrum, Kerkweg 19, Zeist
Opgave via	contactpagina   of telefonisch bij Ineke Krediet, 030-69 23 828
Kosten	€ 7,00 voor leden en vrienden van de Walkartgemeenschap,   € 10,00 voor anderen, inclusief koffie en thee.   U kunt betalen via een QR-code met uw telefoon.

Eeuwenlang was alles buiten Europa vreemd, anders, fascinerend maar ook gevaarlijk. Een enkele reiziger waagde zich er heen en bij thuiskomst kwamen de meest fantastische geruchten in omloop. Het Zuiden bleef lange tijd terra incognita, onbekend en duister. Over het Oosten gingen vele mythen rond. Maar waar ligt het Oosten? Wat is het Oosten? Was of is het wel zo magisch en mythisch?

De mythe begint met de Wijzen uit het Oosten. Ze werden magiërs genoemd en waren astrologen of sterrenwichelaars. Maar het werden koningen. Een van hen zou ook nog eens zwart geweest zijn. Als je uit het Oosten kwam, had je natuurlijk goud, wierook en mirre bij je, je kwam immers uit een mythisch land waar volgens een legende uit de Middeleeuwen ‘gouden bergen’ zijn, maar ook naakt lopende asceten.

Pas in de 19e eeuw werd Azië beter ontdekt. Sven Hedin doorkruiste Centraal Azië en Tibet. Max Müller ontdekte het Sanskriet als een hoogstaande taal, verwant aan de Europese talen. Maar het Oosten bleef voor velen vooral een wingewest. Het Indische subcontinent voor de Portugezen, Hollanders, Denen en later vooral de Engelsen. En China moest aan de opium worden gehouden voor de winsten van Nederlanders en Engelsen.

Er waren dus twee zeer uiteenlopende visies op het Oosten. Een selecte groep van idealisten zag het als een gebied van wijzen en asceten, de meerderheid zag het voornamelijk als wingewest, van waaruit men bijvoorbeeld katoen (India), specerijen (Indonesië) en porselein (China) naar Europa kon halen. Rudyard Kipling, de auteur van de Mogli verhalen, schreef: “The East is East and West is West and never the twain shall meet”. Hij schreef ook sterk etnocentrisch over The white man’s Burden. Churchill noemde Mahatma Gandhi die naakte fakir. En veel christelijke theologen beschouwen bijv. het boeddhisme als een zelfverlossingsreligie, een onmogelijkheid voor wie gelooft in verlossing van boven af door God.

Zo waren en zijn er vele vertekeningen en misverstanden en wordt het zgn. Oosten nog vaak door een westerse bril gezien. Edward Said weerde zich daartegen in zijn geruchtmakend boek Oriëntalism (1978). Hij vond dat het Westen nog steeds met een postkoloniale blik keek, waarvan de oorsprong zelfs tot in de oudheid teruggaat.

De centrale vraag is dus: “Is het ‘Oosten’ wel zo “Oostersch”? Of gaat het om “Wij mensen”?