Nieuw moreel kompas

Door	prof.ir. Klaas van Egmond
Datum	2 november 2025
Tijd	10.30 - 12.15 uur
Plaats	Walkartkerk, Kerkweg 23, Zeist
Toegang	Toegang vrij. Collecte aan de uitgang

De wereld verkeert in staat van toenemende verwarring. Het wordt steeds moeilijker om vast te stellen wat waar is (klimaatverandering?) of wat van waarde is (de economie of de natuur); wat we moeten vrezen of waarvoor we moeten vechten. Sommige filosofen beweren dat het komt doordat we geen moreel kader meer hebben. Dat er alleen nog maar losse, onbruikbare fragmenten zijn van eerdere religieuze of ideologische oriëntaties zoals ‘de kerk’, de Verlichting, de Romantiek of het Postmodernisme. En dat we dientengevolge vervallen in een uitzichtloos materialisme en individualisme. In de strijd om ruimte en schaarse grondstoffen gaan democratie, de menselijke maat en duurzaamheid verloren. Alle reden om op zoek te gaan naar een nieuw moreel kompas.

 

Dat blijkt makkelijker te zijn dan het lijkt. In de loop van de geschiedenis komt namelijk steeds weer een beeld van mens en wereld naar voren, waarover we het met elkaar goed eens kunnen worden. Het is als een veenbrand die na lange tijd steeds weer boven het maaiveld uitkomt. Het komt tot uitdrukking in religie, in filosofie, in psychologie, antropologie, kunst en cultuur. Het beschrijft de mens tussen de oorspronkelijke polen van aarde, water, lucht en vuur. Of, vertaald naar de meer recente millennia, de mens in de horizontale relatie met medemens en natuur en in de verticale relatie tussen geest en materie, tussen hemel en aarde. Dat dubbele krachtenveld vormt het morele kader waarin de mens zich staande moet zien te houden. Maar dat lukt steeds weer niet omdat hij zo onzeker is over zichzelf dat hij zich vastklampt aan alles

wat houvast geeft en dat is altijd maar een eenzijdig deel van dat grotere geheel. In die eenzijdigheid verwordt de mens tot een immorele karikatuur en is de catastrofe nabij. Op die manier kunnen alle grote rampen in de geschiedenis van zowel de maatschappij als de individuele mens worden begrepen. Het zal er de komende tijd om gaan ons van dat mechanisme bewust te worden en daarmee het fundamenteel menselijke morele kader te herstellen om op die manier de eeuwige cyclus van vallen en opstaan, van ondergang en opnieuw beginnen te doorbreken.

 

Klaas van Egmond is emeritus hoogleraar Milieukunde en Duurzaamheid aan de Universiteit Utrecht

De muzikale omlijsting wordt verzorgd door Wim Markus, dwarsfluit.