Leven we in de best-denkbare wereld?

We maken een heel bijzondere tijd door. Senioren die WO II hebben meegemaakt moeten vaak terugdenken aan die periode waarin eenzelfde soort dreigende sfeer heerste. Toen moest men uitkijken voor de bezetters, nu voor de besmetters. Het roept de vraag op: leven we in de best-denkbare wereld? Het leven kent vreugde, maar ook verdriet. Vreugdevolle dingen roepen geen vragen op, maar leed doet dat wel. Men vraagt zich af: waarom dit leed? Al in de Oudheid, met name in het boek Job, wordt de vraag gesteld of het leed verdiend is. De vrienden van Job zitten vast binnen een theologisch systeem dat God altijd als rechtvaardig beschouwt. Job vindt het hem overkomen leed niet rechtvaardig. Hij zoekt de confrontatie met zijn God en leert dan in te zien dat het handelen van God niet met onze maatstaven mag worden gemeten. In de 17e eeuw zou de wijsgeer Leibniz in zijn boek ‘Theodicee’ betogen dat God als Schepper verschillende keuzes had en uiteindelijk de best-denkbare wereld heeft geschapen. Voltaire, de Franse filosoof, zou deze visie hekelen in zijn boek Candide. Hij was geschikt door de natuurramp in 1755 die Lissabon verwoestte en 30.000 slachtoffers maakte. Wie had gelijk? Spinoza leerde dat God in feite de Natuur is. De natuur zit causaal in elkaar en kent geen emoties. De natuurwetenschappen hebben laten zien dat de natuur processen kent waarbij toeval een grote rol speelt. Er bestaat geen blauwdruk voor de ‘schepping’. In de evolutie zien we dat de natuur weliswaar emoties ontwikkelt bij dieren en mensen, maar niet bij de natuur. Wij bezitten als mensen wel emoties. Dat brengt ons ertoe rampen als iets onrechtvaardigs te zien. Maar Spinoza zou zeggen dat zijn menselijke oordelen die niet opgaan voor natuurlijke processen. Slechts wij mensen kunnen vanuit compassie onze lijdende medeschepselen, dieren en mensen, steunen.

Leibniz had dus gelijk, maar Voltaire op zijn wijze ook. Bij Leibniz gat het, als je Spinoza erbij haalt, om de natuur die niet andere had kunnen zijn. Alles werkt causaal in de natuur. Voltaire heeft gelijk in zoverre dat wij geschokt worden door leed van andere mensen. Wij kunnen mensen gelukkig bijstaan.