Wat is openbaring?

Wie de godsdienstgeschiedenis raadpleegt ziet dat in alle religies openbaring een rol speelt. Al die openbaringen blijken cultuur- en tijdgebonden. Godsdienst is, zoals prof. Th. P. Van Baaren heeft gesteld, een functie van cultuur. Het is opmerkelijk dat deze functie overal elders dan in onze moderne, westerse wereld, verweven is met andere facetten van de cultuur. Dat was bij ons in het verleden ook het geval.

Daar waar men geen weet heeft van de werking van natuurwetten zal men allerlei zaken toeschrijven aan een handelen van bovennatuurlijke wezens: god of goden, geesten, voorouders enz. De mens kan proberen die machten gunstig te stemmen door middel van gebeden en offers en kan verder orakels raadplegen.

Grofweg kan men onderscheiden tussen religies waarin men openbaringen kent via natuurverschijnselen en die waarin men gelooft dat de ene God zijn wezen en wil te kennen heeft gegeven via zijn openbaring(en) aan een of meer profeten. Het gaat in het laatste geval om een onbetwijfelbare waarheid. Wie deze niet aanvaardt is een ketter. En tegen ketters is vaak met geweld opgetreden.
Prof. Vincent Icke, astrofysicus, heeft in 2010 de Socrateslezing gehouden voor het Humanistisch Verbond. Hij maakt daarin een duidelijk onderscheid tussen feit, mening en overtuiging. Feiten zijn te staven, meningen zijn relatief. Men kan een mening herroepen of wijzigen. In de wetenschap is er steeds sprake van een discussie waarin theorieën worden opgeworpen en getoetst. Hoezeer die theorieën met grote scherpte van geest opgesteld en door feiten gesteund worden, ze kunnen altijd weer worden bekritiseerd. Ze worden dan herroepen of bijgesteld.

Dat is anders bij religieuze overtuigingen. Deze worden maar al te vaak halsstarrig als onaantastbare waarheden gekoesterd. Dit leidt tot intolerantie met vaak heilloze gevolgen.

Intussen hebben steeds meer mensen moeite met de gedachte dat een God van buitenaf een openbaring zou geven aan een profeet. Maar daarmee is het begrip openbaring nog niet zinloos geworden. Openbaring is geschonken inzicht, zo stelde prof L.J. van Holk. Dat betekent dan niet door een God van buitenaf gegeven, maar als een in de mens ontstaan inzicht dat men als een geschenk ervaart. Johan Cruijff zei eens: je gaat het pas zien als je het doorhebt. Dat past heel goed bij religieus besef. Het gaat hier om een in ons ontstaan inzicht waardoor wij het Mysterie van de werkelijkheid daarin gaan zien. Hierbij zijn verder twee zaken van grote betekenis. Wie besef heeft van het Mysterie der werkelijkheid begrijpt dat men dat nooit kan doorgronden. Mysterie is iets anders dan een raadsel. Dat laatste is in principe op te lossen. En verder zal men begrijpen dat elke menselijke uitspraak relatief is, want cultuur-, tijd- en mensgebonden. Daarmee is intolerantie in feite uitgesloten. Want tot meer dan een in principe altijd veranderlijke mening kunnen wij op levens- en wereldbeschouwelijk gebied nu eenmaal niet komen.