Zijn wij allen schuldig?

1. In streng-orthodoxe kringen wordt de mens gezien als door en door zondig. Zonde is schuld tegenover God. In deze vorm van protestantisme heerst een zwart mensbeeld. De mens is tot niets goeds in staat. God is de soevereine heer over alles en iedereen. God bepaalt soeverein of mensen naar de hemel gaan of naar de hel. Die onzekerheid leidt tot grote angst.
2. De Rooms-Katholieke visie op de mens is genuanceerder. De mens kan goed en kwaad doen. De mens kan verdiensten verwerven ten behoeve van zijn toekomst na de dood.
   Deze verdienstenleer werd door Luther scherp veroordeeld. Deze leer is ook ethisch gesproken verwerpelijk.
3. De wijsgeer Kant stelt dat men behoort te doen wat eenieder in de gegeven situatie behoort te doen. Dat is de plicht van mensen. Plicht is voor Kant een heilige zaak.
4. De visie op de mens is ook bij vrijzinnige protestanten en humanisten zo, dat men de mens in staat acht redelijk en zedelijk te handelen. Men gaat er met Rutger Bregman vanuit dat de meeste mensen deugen.
5. In de zestiger jaren van de vorige eeuw protesteerden velen tegen autoriteiten en tegen het maatschappelijk bestel. Men gaf de burger de schuld dat systeem te steunen.
6. Thans worden door niet-blanke inwoners van ons land alle zgn. witte mensen van racisme beschuldigd. Zij, de blanken, worden schuldig gehouden voor de slavernij uit het verleden. Dat is een onredelijke bejegening van mensen die daaraan totaal geen deel hebben gehad.
7. Als de mens redelijk en zedelijk kan handelen moet er sprake zijn van een vrije wil. In feite blijkt onze keuze door verschillende factoren te worden bepaald, zoals cultuur, het milieu waarin men opgroeit en erfelijke factoren. Toch kan de mens meestal door redelijk na te denken tot de juiste beslissingen komen en zo zijn plicht vervullen.
8. Spinoza zag in dat de filosofische methode voor de meeste mensen onbegaanbaar is. Voor hen is goed handelen echter mogelijk op grond van vroomheid, dat is: het zich richten naar de door hen aan God toegeschreven leefregels. Gehoorzaamheid jegens God en liefde tot God leiden de mensen tot heil. De wijsgerige weg voert tot het intuïtief inzicht dat allen in God geborgen zijn; wij zouden zeggen: deel hebben aan het zijnsmysterie. Die mystiek-religieuze ervaring voert volgens Spinoza tot een goed handelen jegens de medemens én innerlijke vrede.
9. Wij zijn niet volmaakt maar ook niet collectief schuldig zoals door sommigen wordt beweerd. In het algemeen deugen wij wel. Laten we zelfkritisch zijn maar niet onder schuld, zeker niet aangeprate collectieve schuld, gebukt gaan.