Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
hoe te leven
19 januari 2025
een kerstverhaal
25 december 2024
kerstoverdenking
25 december 2024
Herdenking overledenen
17 november 2024
De wonderbaarlijke visvangst
20 oktober 2024
de onrechtvaardige rentmeester
22 september 2024
Godsbeelden
16 juni 2024
Pinksteren
19 mei 2024
religie en natuur
21 april 2024
Pasen
31 maart 2024
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

De anderen

Kern van de overdenking

In het algemeen zijn wij mensen die ruimhartig willen reageren op de hulpvraag van anderen, maar tegelijkertijd willen wij het contact met de cultuur waarin wij leven, niet verliezen. Dat levert een zekere spanning op tussen datgene waarin wij geloven en datgene wat wij doen. Want altijd geldt voor ons: we moeten wel met beide benen op de grond blijven staan en niet achter hoogverheven ethische principes aanlopen die toch niet te verwerkelijken zijn.

 

 

Overdenking Zeist 2 september 2018 (de anderen)

In de teksten die ik las, zie je de contouren van het oerconflict dat kan ontstaan als een groep die er bepaalde gewoonten en gebruiken op na houdt, een andere groep moet accepteren met andere gewoonten en gebruiken. In Handelingen 15 is de inzet de bekering van de heidenen. Paulus verspreidt de boodschap van Christus onder hen en ze nemen aan wat hij ze daarover leert. Maar de eerste volgelingen van Christus in Jeruzalem zijn joden, die zich aan de joodse wetten willen houden en vasthouden aan de besnijdenis. Heidenen doen daar niet aan en daarmee is de kiem van het geschil gelegd. Paulus is van mening dat de navolging van Christus ook voor onbesnedenen openstaat, maar daar is niet iedereen het mee eens. Er volgt een bijeenkomst van de apostelen, een soort concilie zou je kunnen zeggen en daar wordt beslist dat ook voor onbesneden heidenen de weg naar Christus openstaat.

 

Voor de joden in Jeruzalem waren de heidenen vreemdelingen. Vreemdelingen nemen vaak een afwijkende positie in binnen een samenleving. Ze spreken een andere taal, hebben andere gewoontes en ze zien er anders uit. We vinden het niet altijd gemakkelijk om met die verschillen om te gaan. Het liefst zouden we zien dat vreemdelingen zo snel mogelijk onze gewoontes en gebruiken overnemen en we noemen dat het bevorderen van integratie. Iedereen die hier als vreemdeling binnen komt, zou zo snel mogelijk onze taal moeten spreken en als het even kan zoveel mogelijk culturele waarden van de het gastland moeten overnemen. Helaas werkt dit niet, want als je aan vreemdelingen vraagt om te integreren, vraag je in feite aan ze om hun identiteit op te geven en in te ruilen voor de identiteit die ons welgevallig is.

 

In orthodoxe kringen vind je hier en daar de overtuiging dat de bijbel alle antwoorden bevat op alle vragen. Maar op het punt van vreemdelingen kun je daar wel je vraagtekens bij zetten. In het OT vind je wel uitspraken van profeten die het volk Israël erop wijzen dat zij goed voor vreemdelingen moeten zijn, want zij zijn zelf ook vreemdeling geweest en in Leviticus wordt een oproep gedaan om vreemdelingen welkom te heten. Het boek Ruth vertelt het verhaal van een Moabitische vrouw, die haar oorspronkelijke herkomst aflegt voor een nieuw bestaan in Israël.

 

Daartegenover: Abraham, zelf een vreemdeling in het land Kanaän, krijgt in Genesis 17 de opdracht om alle mannen en jongens te laten besnijden en onbesnedenen uit de gemeenschap te stoten.

 

En dan het boek Jozua. Jozua moet alle profetieën die God aan Mozes heeft gegeven vervullen, maar de manier waarop dat gebeurt, is afgrijselijk. Het hele boek staat bol van twisten, agressie en vreselijke scènes. In vierentwintig lange hoofstukken wordt beschreven hoe Jozua tekeer gaat tegen de inwoners van het beloofde land. Hun steden worden verbrand en iedereen, vrouwen kinderen en vee, wordt omgebracht. Op iedere bladzijde druipt het bloed ervan af.

 

Bijbelgetrouwe christenen mogen dan wijzen op de humane boodschap van de bijbel als het om vreemdelingen gaat, maar zij doen dat aan de hand van vooraf geselecteerde bijbelteksten. Als het gaat om de anderen, dan helpt de bijbel ons niet echt verder. Ook in het NT is de spanning tussen de eigen groep en die van buiten nooit echt weg.

We zagen het in het fragment dat ik las dat er uitgebreid beraad nodig was om tot de conclusie te komen dat ook heidenen onder bepaalde voorwaarden bij de volgers van Christus konden horen.

 

In Europa staat het migrantenvraagstuk hoog op de agenda. Ontheemden, mensen die op de vlucht zijn voor het geweld in hun land en anderen, mensen die op zoek zijn naar een beter en menswaardiger bestaan, kloppen aan bij de poorten van Europa en vragen om bescherming, om kansen op een beter leven. Het zijn vreemdelingen en Europa heeft het er moeilijk mee. Er is volstrekt geen eensgezindheid over de manier waarop de vluchtelingen en andere migranten moeten worden opgevangen. Landen als Hongarije en Polen willen niet meewerken. In andere landen ontstaan volksbewegingen die de leuze “eigen volk eerst” in het vaandel dragen en zo een scheidslijn trekken tussen degenen die allereerst barmhartig willen reageren en degenen die vasthouden aan het veiligstellen van hun eigen belangen.

 

Als vrijzinnige worstel je ermee. Vanuit je vrijzinnig perspectief streef je naar sociale rechtvaardigheid. Maar je moet ook een evenwicht vinden tussen de eisen van gezin, werk, school, sociaal leven en andere verplichtingen. Vrijzinnigheid maakt niet gemakkelijk radicale keuzes, want als vrijzinnige wil je ook altijd rekening houden met de cultuur waarin je staat en wil je de wetenschap uitdrukkelijk een plaats geven in je religieuze overtuigingen. Maar wetenschap roept altijd twijfels op over de juistheid of onjuistheid van meningen en overtuigingen en dat maakt dat een vrijzinnige niet gemakkelijk kiest voor een eenduidige en radicale benadering van problemen. Ik heb het wel eens gehad over Schleiermacher, die je kunt zien als de grondlegger van de vrijzinnige theologie. Hij schreef voor de ontwikkelde verachters van religie en zijn aandacht was gericht op de mogelijkheid van geloven in de moderne wetenschappelijke tijd. Die concentratie op het probleem van geloven verliest wel eens uit het oog dat er behalve sceptische verachters van het geloof ook nog verachte “anderen” zijn, de vreemdelingen die een beroep op ons doen om hun nood te lenigen.

 

Het is niet gemakkelijk om daartegenover je houding te bepalen. Er zijn natuurlijk stemmen die radicaal kiezen voor de ene of de andere benadering. Een filosoof als Levinas heeft ons attent gemaakt op de invloed die de ander op ons uitoefent. Zonder die invloed verschraalt ons leven en verliest het aan betekenis. Maar een filosofe en schrijfster als Ayn Rand kiest voor het eigen ik als enige bron van de manier waarop het leven richting krijgt. Bij haar is het; ik heb de ander in geen enkel opzicht nodig, alleen mijn kennis en mijn talenten doen ertoe. Eenvoudig en heel kort gezegd: voor Levinas is geen leven mogelijk zonder de ander, voor Rand is die ander alleen maar hinderlijk voor je ontplooiing.

 

Het heeft geen zin om te kiezen voor de ene of de andere benadering. De werkelijkheid van ons bestaan is nu eenmaal altijd gecompliceerder dan de filosofische schema’s die erop los worden gelaten. In het contact met je medemens spelen heel veel factoren mee die je niet kunt definiëren maar wel voelen. Welke ervaringen deel je met die medemens, hoeveel van wat hij of zij je over hem of haar vertelt is voor jou voorstelbaar en invoelbaar? Door welke vooroordelen laat je je bewust of onbewust leiden als je met die ander omgaat? In hoeverre onderga je waar de ander je deelgenoot van maakt. Maakt die ander jou ook ik, om het met woord van Oosterhuis te zeggen? Taalverschillen kunnen een barrière zijn, verschil in maatschappelijke positie net zozeer.

 

Het is goed om te beseffen dat de ander altijd een vreemde voor ons is zolang wij die ander niet lijfelijk hebben ontmoet en hebben leren kennen. Zolang iemand een vreemde is, ontwikkelen wij stereotypen over die vreemde die we ongehinderd door werkelijke kennis  uitdragen en in stand houden. We kennen de voorbeelden van relletjes in bepaalde dorpen als daar het bericht binnenkwam dat er een asielzoekerscentrum zou worden gevestigd. De bevolking liep te hoop omdat dat overlast en criminaliteit in de gemeenschap zou brengen. Volstrekt ongefundeerd, maar de onbekendheid met de nieuwkomers en de stereotypen die daaraan konden worden opgehangen, deden hun werk.

 

Overigens houden wij er onderling ook wel meningen en vooroordelen op na, die geen feitelijke basis hebben. Ambtenaren zijn in die vooroordelen letterknechten, die geen medegevoel kunnen opbrengen voor de burger die om hulp aanklopt. Dominees zijn ernstige mannen in zwarte pakken zonder gevoel voor humor. Ik herinner me dat ik eens in gesprek was met een aantal onbekende mensen op een feestje van een gemeenschappelijke kennis. Een van hen vroeg aan mij wat mijn beroep was en toen ik zei dat ik predikant was, riep hij verrast uit: o, dat had ik nou helemaal niet gedacht, want u bent best gezellig hoor! Ik bedoel maar, hoe hardnekkig vooroordelen over de ander kunnen zijn als men die ander eigenlijk nooit echt heeft ontmoet.

 

Vrijzinnigen kun je niet met een stereotype aanduiden. Van vrijzinnigen bestaat bij de buitenwacht geen duidelijk beeld. Alleen het woord vrijzinnig al is vaak onbekend en de mensen hebben er in het algemeen geen voorstelling bij. Vrijzinnigen zijn, zou je kunnen zeggen, de grote onbekenden maar er is geen of nauwelijks beeldvorming over hen.

 

Dat is natuurlijk goed. Je kunt eruit afleiden dat wij als vrijzinnigen nooit zo triomfantelijk over onze religiositeit  spreken dat dat heeft geleid tot een beeldvorming over ons die je wel aantreft als het gaat om zeer behoudende en orthodoxe christenen. Orthodoxe christenen worden vaak als zwaarmoedige mensen gezien die met de bijbel in de hand geen boodschap hebben aan de emancipatie van de vrouw, tegen abortus zijn en menigmaal ook een blinde vlek hebben voor dierenleed. Alweer: een stereotypische beeldvorming, die je vaak moet bijstellen als je in contact komt met iemand van orthodoxe huize.

 

Tijdens een bijeenkomst van de Raad van Kerken zat ik naast een predikant van de gereformeerde bond. Hij vroeg aan mij hoe ik vrijzinnigheid zou omschrijven. Ik vertelde dat een vrijzinnige de bijbel serieus neemt, maar niet letterlijk. Waarop hij zei: wij nemen de bijbel letterlijk, maar niet serieus genoeg. Een staaltje humoristische relativering die je nou niet direct van een predikant bij de gereformeerde bond  verwacht.

 

Het is voor een vrijzinnig denkend mens niet zo eenvoudig om zijn houding te bepalen tegenover de ander die bij ons aan de deur klopt en om hulp en bescherming vraagt. In het algemeen zijn wij mensen die ruimhartig willen reageren op de hulpvraag van anderen, maar tegelijkertijd willen wij het contact met de cultuur waarin wij leven, niet verliezen. Dat levert een zekere spanning op tussen datgene waarin wij geloven en datgene wat wij doen. Want altijd geldt voor ons: we moeten wel met beide benen op de grond blijven staan en niet achter hoogverheven ethische principes aanlopen die toch niet te verwerkelijken zijn.

Dat klinkt een beetje mager, maar dat hoeft het niet te zijn.

Want wij kunnen ons wel laten leiden door wat het Evangelie ons wil vertellen en dat is onder andere: schort je oordeel op zolang je niet over de kennis beschikt om dat oordeel te vormen en ga er steeds vanuit dat je alleen door contact met een ander mens iets leert over wat hem of haar en jouzelf beweegt. Op die manier ontwikkel je een wat ik zou willen noemen gunnende levenshouding. Een levenshouding die niet het hoogste woord voert, maar het woord ook aan anderen laat als die daarom vragen.