Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
paasoverdenking
21 april 2019
de verzoekingen van Jezus
17 maart 2019
vergankelijkheid
17 februari 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

Het buitenissige

Kern

Wij, als gewone mensen, wij kunnen de grote helden uit de oude verhalen, die voor een deel ook nog wel fictief zullen zijn, niet naspelen. Dat moeten we ook zeker niet proberen. Maar we kunnen wel proberen mensen te zijn die hun eigen innerlijke ervaring tot maatstaf van hun existentie maken en zich niet alleen maar afvragen wat “men” van ons doen en laten zal zeggen. Laten we dat doen, want we zijn niet voor niets vrijzinnigen.

Volledige tekst
Als je de grote figuren uit het Oude en Nieuwe Testament in vogelvlucht aan je voorbij laat gaan, dan valt het je op dat ze allemaal een bijzondere herkomst hebben en ze daardoor altijd uit de onverwachte hoek komen.

Het begint in het OT met Mozes. Mozes heeft niet eens een joodse naam, begint zijn leven als geadopteerde Egyptische prins, leeft na zijn vergrijp tegen een Egyptische bewaker als een balling in een ander land omdat hij gezocht wordt door justitie van de farao, maar komt via het brandende braambos aan het hoofd te staan van het volk van Israël dat zonder hem niet in het beloofde land was gekomen.

De eerste grote koning van Israël, koning David, is een uiterst onwaarschijnlijke troonpretendent. Hij wordt als herdersjongen, zo ongeveer het laagst in aanzien staand beroep, tot het koningschap geroepen en maakt er een groot succes van. Veelzeggend is de strofe in I Samuël 16: 7 waarin de Heer tegen Samuël zegt als hij de oudste en krachtigste zoon van Isaï tot koning wil kiezen: ga niet af op zijn voorkomen. Het gaat niet om het uiterlijk, de Heer kijkt naar het hart. Echt gebeurd of niet, als gevolg van deze mededeling wordt David van achter de geiten en de schapen vandaan gehaald om koning te worden. De onwaarschijnlijkste keus mondt uit in het meest roemrijke koningschap uit de oude geschiedenis van het joodse volk.

 

Het Nieuwe Testament bericht ons over de wonderbaarlijke geboorte van Jezus. Geboren uit een maagd, die bezwangerd is door de heilige Geest. Zijn geschiedenis is ons bekend en die geschiedenis is zo mogelijk nog wonderbaarlijker dan zijn geboorte.

Niet alleen in de bijbel, maar ook in de grote oude godsdiensten is in heel veel gevallen sprake van een wonderlijke afkomst van helden, halfgoden en koningen. In de Egyptische Osirismythe raakt Isis bezwangerd van het dode lichaam van haar man Osisris en daaruit wordt Horus, de oppergod van Egypte, geboren.

 

Helden, verlossers, grote koningen en profeten, in de oude mythische verhalen en sagen is hun bestemming nooit voor de hand liggend of gewoon. Het is maar zelden dat de leidende elite van een land of een volk een zoon of dochter produceert die later, in de antieke overleveringen, een helden- of heldinnenrol vervult. Dit is niet toevallig, het is geen gril of inval van de bedenkers van die oerverhalen.

We weten inmiddels wel dat al die oude overleveringen met concrete beelden of beschrijvingen uit de gewone werkelijkheid willen verwijzen naar het wonderlijke en onbegrijpelijke dat achter die werkelijkheid ligt. Mozes, David en Jezus, het zijn redders en verlossers, gidsen naar een verlichte wereld, de brengers van iets nieuws en ongedachts en wat zij gemeen hebben is dat ze steeds uit een onverwachte hoek komen. Jezus is volgens de evangelist een afstammeling van David, maar hij is geen koningszoon, geen prins van geboorte. David was dat evenmin en Mozes was niet meer dan een voortvluchtige. De verhalen willen daarmee kennelijk zeggen dat het vernieuwende, de redding uit een vastgelopen situatie, niet kan komen uit het bestaande, maar dat er een ingreep van buitenaf voor nodig is, een factor die voordien nog niet opkwam in de voorstellingswereld van de mensen die naar verandering verlangden. Onder al die vertellingen over het buitenissige waaruit nieuwe kansen ontstaan op een andere en betere werkelijkheid zit hoogstwaarschijnlijk de gedachte dat bestaande en verstarde denkpatronen geen oplossing kunnen bieden voor moeilijke en vastgelopen verbanden tussen mensen en volken. Niet het gewone, maar het buitengewone is dan nodig voor andere inzichten en andere doelen.

Bij Mozes is dat het beloofde land, bij David een krachtig aards koninkrijk, bij Jezus is het het zoeken naar menselijkheid in plaats van streven naar macht, het luisteren naar het hart in plaats van naar de heersende orde en van wat van oudsher voorgegeven was.

 

Die boodschap – luisteren naar het hart en niet naar wat je gewend bent of geleerd hebt – is de moeilijkste van allemaal en het lukt ons dan ook vaak niet om die boodschap in praktijk te brengen. Nergens wordt dat voor mij duidelijker en scherper vorm gegeven dan in het verhaal over de rijke jongeling. De meesten van u kennen het verhaal waarschijnlijk wel, maar ik geef het kort nog even weer voor de niet zo heel erg bijbelvasten onder ons.

Een jongeling komt naar Jezus toe en vraagt: wat voor goeds moet ik doen om het eeuwige leven te verwerven? Nadat hem is verteld aan welke geboden hij zich moet houden, zegt de jongeman: dat doe ik allemaal; wat kan ik nog meer doen? Jezus zegt dan: als je volmaakt wilt zijn, verkoop dan al je bezit en geef de opbrengst aan de armen; dan zul je een schat in de hemel bezitten. De jongeling ging bedroefd weg, want hij had veel bezittingen. Het verhaal staat ietwat uitgebreider in Matt. 19: 16-22.

 

 Dit is ogenschijnlijk een bijzonder moeilijke tekst voor degenen die de leringen van Jezus serieus willen nemen en hem willen navolgen, want hier wordt, als je de tekst leest volgens de manier waarop wij dat gewend zijn, een onmogelijke opdracht gegeven. Wat heb je eraan om al je bezittingen weg te doen en dan vervolgens zelf aan de bedelstaf te geraken? Wat voor sociale consequenties zou dat hebben in onze tijd en voor de samenleving die wij hebben? Niemand van ons zit te wachten op een familielid of – erger nog – een toekomstige schoonzoon die komt vertellen dat hij volmaakt is omdat hij geen enkel bezit meer heeft. Om iets van deze vertelling te kunnen begrijpen moeten we hem symbolisch, niet letterlijk, lezen.

 

De jongeling vraagt: wat moet ik doen om het eeuwig leven te verwerven? Eeuwig leven is volgens de klassieke christelijke voorstelling de eeuwigheid die een mens ingaat na zijn dood en die eeuwigheid wordt dan doorgebracht in de hemel of in de hel. In deze voorstelling zijn de verhoudingen wel erg zoek: een paar jaar rondtasten op dit ondermaanse heeft oneindige en onafzienbare gevolgen. En wat eeuwig is kunnen wij met ons begrip niet aan, maar het woord roept bij mij altijd de associatie op van stilstand: eeuwig is voor altijd blijvend, er zit geen ontwikkeling in. En een eeuwigheid waarin zich niets ontwikkelt, wat heeft dat eigenlijk met leven te maken. Het andere sleutelbegrip in deze korte vertelling over de rijke jongeling is de verwijzing naar zijn bezittingen. Wij denken dan direct aan stoffelijke goederen, maar hier worden die bezittingen gesteld tegenover de schat in de hemel die hij zich zal verwerven. Een schat in de hemel is niet stoffelijk, een aardse schat hoeft dat dus ook niet te zijn. Jezus waarschuwt ergens anders tegen het verzamelen van schatten op deze aarde in de zin van: identificeer je daar niet mee, het is niet de echte werkelijkheid, het is een schijnwerkelijkheid. In die interpretatie wordt dus tegen de jongeling gezegd: doe afstand van je aardse illusies, laat ze aan degenen die daar nog wel behoefte aan hebben, de armen, en volg mij opdat je in de echte werkelijkheid gaat leven. Met andere woorden: stap uit het verhaal waar je nu in leeft, want dat is de wereld niet. Stap uit, ga naar buiten en ga leven door in deze wereld te zijn.

De rijke jongeling moet kiezen tussen de onechte wereld die de zijne is en de echte wereld waarin hij zijn intrede kan doen, maar hij is er niet toe in staat, zijn blik is vertroebeld door de schijn waarin hij leeft.

Hoe moeten we ons dat voorstellen? Ik kan het het beste uitleggen aan de hand van een verhaal van de filosoof Kierkegaard. Het gaat zo:

Een jongen vraagt aan zijn vader of hij met hem wil gaan wandelen. De vader wil dat wel, maar hij vindt het buiten te gevaarlijk. Het waait hard, er zouden bomen kunnen omwaaien en pannen van de daken kunnen vallen. Bovendien is het markt en dan is het erg druk op straat, mensen zouden ruzie met elkaar kunnen maken en daar zouden ze dan in verwikkeld kunnen raken. Daarom stelt de vader voor om samen in de woonkamer te gaan wandelen en dan net te doen alsof ze buiten zijn. Tijdens de woonkamerwandeling vertelt hij over de dakpannen die van de daken waaien, de ruzies die tussen mensen uitbreken en wat er allemaal nog meer kan gebeuren als je buiten bent. Op die manier wandelen ze elke dag in de woonkamer, veilig beschut tegen alles wat kan gebeuren. De vader vertelt steeds van alles over de gevaren buiten en zo leert de jongen de wereld kennen.

In het verhaal van Kierkegaard wordt de jongen later als volwassene professor in de filosofie en tijdens de colleges vertelt hij de studenten hoe het buiten in de wereld is en welke gevaren daar allemaal dreigen. De studenten schrijven alles op wat hij vertelt en als ze zijn verhalen aan het eind van hun studietijd goed kunnen navertellen, krijgen ze hun diploma in het vak filosofie.

 

Wat Kierkegaard hiermee wilde zeggen was, dat de meeste mensen de wereld alleen van “horen zeggen” kennen. Die wereld van horen zeggen beschouwen zij als de wereld zelf en ze durven niet zelf te ervaren hoe het is om in de wereld te zijn om, zoals Kierkegaard dat uitdrukt, te existeren. Pas als je kennis gemaakt hebt met werkelijk existentiële ervaringen en je de kennis die je daarmee hebt opgedaan bereid bent te gebruiken en toe te passen in je leven, maak je je los van wat “men” vindt en stap je in je eigen, echte werkelijkheid.

Je kunt dit ook uitdrukken met het woord authentiek. Wie leeft naar de stem van hem zelf en niet naar de stem van men, de menigte, is een authentiek mens.

 

Je kunt geen receptuur geven aan een mens die authentiek wil zijn. Je kunt niet tegen hem zeggen doe maar zus en zo en je zult zien dat je je ware zelf ontdekt en ernaar gaat leven. Zo werkt het niet, ieder mens moet dat proces naar authentieke zelfverwerkelijking in zijn eentje ondergaan en het is helemaal aan hem persoonlijk of hij daar in slaagt of dat hij blijft hangen in de schijnwereld die hij voor de echte wereld houdt. Opmerkelijk vind ik wel dat je mensen die erin geslaagd zijn om, ondanks alle rollen die ze moeten spelen, toch hun eigen persoonlijkheid te bewaren, vrijwel altijd direct als een authentiek mens herkent.

 

De leiders, de bevrijders uit de grote verhalen waar ik over vertelde, komen uit die verhalen te voorschijn als mensen met visie en durf, maar ook als mensen met gebreken en met feilbare trekjes. Mozes was daar een voorbeeld van, David zeker ook. Ook Jezus was niet altijd van de vriendelijkste en kon zich korzelig opstellen tegenover alles wat hem overkwam. Petrus heeft het soms geweten. Maar bij dit alles staat hun authenticiteit boven alles vast: van andere herkomst dan “men” zou verwachten en met andere ideeën dan “men” zou toejuichen, vertegenwoordigden zij het andere, het buitengewone in plaats van het gewone en bewerkstelligden zij de wending ten goede.

 

Wij, als gewone mensen, kunnen die grote helden, die voor een deel ook nog wel fictief zullen zijn, niet naspelen. Dat moeten we ook zeker niet proberen. Maar we kunnen wel proberen mensen te zijn die hun eigen innerlijke ervaring tot maatstaf van hun existentie maken en zich niet alleen maar afvragen wat “men” ervan zal zeggen. Laten we dat doen, want we zijn niet voor niets vrijzinnigen.