Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
hoe te leven
19 januari 2025
een kerstverhaal
25 december 2024
kerstoverdenking
25 december 2024
Herdenking overledenen
17 november 2024
De wonderbaarlijke visvangst
20 oktober 2024
de onrechtvaardige rentmeester
22 september 2024
Godsbeelden
16 juni 2024
Pinksteren
19 mei 2024
religie en natuur
21 april 2024
Pasen
31 maart 2024
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

Het verlangen naar macht

Kern

De Christus van de Evangeliën vormt de blauwdruk voor de toestand van de menselijke ziel. In de levensloop van Christus ontvouwt zich het mysterie van het geestelijke dat het stoffelijke moet overstijgen om te komen tot een samenleving die goed en rechtvaardig is voor alle leden van die samenleving. De dood van Christus, zijn opstanding en zijn verheerlijking staan model voor het proces van zuivering, verlichting en vereniging met het hogere dat een mens moet ondergaan voordat hij kan zeggen dat hij geestelijk is wedergeboren.

 

Volledige tekst

Over een kleine drie weken is het Pasen. We kennen het verhaal, het is ons vele keren verteld en in het kerkelijk jaar dat wij met de bekende feestdagen nog wel aanhouden, is dit de de tijd van bezinning op het lijden, sterven en weer opstaan van Christus.

Er zijn zoveel boeken geschreven over dit lijden en sterven en weer opstaan, dat je er een kleine bibliotheek mee zou kunnen vullen. Er zijn talloze schrijvers geweest die hun eigen visie op de betekenis van Pasen en de aanloop daarvan hebben gegeven en veel van die visies zijn interessant, geleerd, historisch zeer verantwoord of gewoon zeer lezenswaardig. Ik heb er in het verleden heel veel over gelezen en het heeft me eerlijk gezegd toen geen steek verder gebracht. De lijdenstijd, de onvermijdelijke aanloop naar Pasen, het is tot enige jaren geleden voor mij een groot mysterie gebleven waar ik niets mee kon.

U kent het oude dogma van de verzoening: Christus heeft plaatsvervangend voor ons geleden, is daaraan gestorven, maar is vervolgens weer opgestaan. Door zijn wederopstanding is al het oude, inclusief de dood, overwonnen en zijn wij definitief verlost. De band tussen God en mens is door hem, door zijn offer, blijvend hersteld. In de Roomse kerk wordt hij hiervoor iedere zondag bedankt door middel van de eucharistie, het Griekse woord voor dankzegging. De kerkgangers worden daarbij uitgenodigd voor de communie, de gelegenheid waarbij de priester een ouweltje aanreikt met de woorden “lichaam van Christus” en (vroeger) ook een slokje miswijn aanbood met de woorden “bloed van Christus”.

Dit dogma leeft niet meer in ons. Voor de meeste vrijzinnige gelovigen is niet voorstelbaar dat het lijden en sterven van Jezus Christus ons leven, de wereld waarin wij leven, zo heeft veranderd dat wij alleen door dit offer nieuwe mensen konden worden die de band met God hebben vernieuwd. De reactie op het lijdensverhaal is bij velen van ons er eerder een van afschuw dan van dankbaarheid. Zelf heb met Goede Vrijdag nooit de associatie gehad dat het “goed” was dat Jezus op deze dag aan het kruis hing en een lichamelijke, gruwelijke foltering onderging waar ik alleen maar met huivering en weerzin aan kan denken. Ik moet eerlijk zeggen dat ik het christelijke en roomse geloof hierin heel lang niet heb kunnen volgen. Wat is er zo goed en dankbaar aan het lijden van een voorbeeldig mens, ook nog eens de Zoon van God?

In mijn kinderjaren heeft het lijdensverhaal van Christus mij een tijdlang met grote schuldgevoelens opgezadeld. De Meesters en Juffen van de School met de Bijbel hadden me bijgebracht dat Jezus wel aan het kruis genageld moest worden omdat wij zo zondig waren. Dat hij dat allemaal had laten gebeuren omdat hij ons wilde redden van de toorn van God. Ik zat er erg mee in, en ik hoopte een stiekem in mijn hart een beetje dat ik niet bij al die mensen hoorde die zo zondig waren dat hij daarvoor zo akelig moest doodgaan.

Tijdens mijn adolescentie verloor dat dogma over onze verlossing zijn geloofwaardigheid. Dankzij de gelukzalige oppervlakkigheid van de jeugd kon ik er gemakkelijk mee in het reine komen. Als het allemaal al zo was gebeurd, dan was het toch wel zo lang geleden dat je je daarover niet zo druk hoefde te maken. En van die verlossing was ook niet zoveel te merken: voorzover ik dat kon nagaan was iedereen nog even zondig als voordat Jezus aan het kruis stierf en deden we nog steeds alles verkeerd in de ogen van God. Maar iedereen deed dat, dus kon het niet zo erg zijn.

Later, toen ik ouder werd, begon ik er weer over na te denken. En er veel over te lezen. Daarbij bleek dat de betekenis van het lijden en sterven van Jezus niet gefundeerd was op de bijbel, maar op een theologische constructie van een kerkvader, Anselmus, zo rond 1100 na christus. Ook bleek dat er in mythologieën die ouder waren dan de Evangeliën verrassend veel parallellen waren met het lijdensverhaal uit het NT. Het wemelde in al die oude mythen van goden en godenzonen die stierven, twee dagen in een graf of een grot doorbrachten en dan weer opstonden. Wat kon daar de verklaring van zijn? Hoe is het mogelijk dat dit soort verhalen voorkomen sinds onheuglijke tijden in culturen die geen enkel contact met elkaar hebben gehad? Ik kwam tot de conclusie dat de Evangelisten beïnvloed moeten zijn geweest door de mythologieën van de omringende culturen en zij de elementaire ideeënwereld daarvan hebben gebruikt voor het schrijven van hun Evangelie.

Zo langzamerhand is die kennis niet meer beperkt gebleven tot een selecte groep theologen en godsdienstwetenschappers. En in onze kringen zijn er ook niet zoveel meer die de constructie van Anselmus als de enig juiste uitleg van het lijdensverhaal zien. Maar de behoefte aan een uitleg die wel voorstelbaar is en ons wel aanspreekt, is nog onverminderd groot, want de kruisiging van Jezus en de achterliggende betekenis daarvan blijven vragen oproepen omdat de Evangeliën die kruisiging. dood en opstanding van Jezus beschrijven als gebeurtenissen waar niet aan viel te ontkomen en wel moesten plaatsvinden zoals ze hebben plaatsgevonden. Wat zit daaronder, wat kan de verborgen boodschap achter die vertelling zijn?

Tijdens het laatste avondmaal spreekt Jezus enkele woorden die nog eeuwenlang zullen doorklinken. Hij breekt het brood en zegt: ‘dit is mijn lichaam’. Degenen die rooms-katholiek zijn opgevoed kennen dit brood uit de heilige communie. Hun is verteld dat het stukje ouwel, dat in de plaats van het brood is gekomen, werkelijk het lichaam van Christus is, via het magische en onverklaarbare proces van de consecratie door de priester. Van menig katholiek heb ik gehoord dat ze alleen om deze reden al niet op dat ouweltje wilden kauwen omdat dat hun het gevoel gaf dat ze Christus zaten op te eten.

Die opvatting over de heilige communie is niet de onze. Vanuit het protestantisme, waar wij vandaan komen, kunnen we de bijbel onbevangen raadplegen en kunnen wij ons, ongehinderd door de inzichten van de geslachten voor ons, een beeld vormen van wat daar nu eigenlijk staat. In de passage uit Johannes die ik las staat dat Jezus zegt: ‘dit brood is mijn lichaam’. Ik vat dat niet op als een verwijzing naar zijn dode lichaam maar naar zijn aanwezigheid als persoon en dat hij heeft bedoeld dat het brood in mysterieus opzicht net zo is als hij. Hij had al gezegd “ik ben het brood dat leven geeft”. En nadat hij dat brood heeft vergeleken met dat van Mozes zegt hij dat het ware brood bij de Vader vandaan komt. Het is dus geestelijk brood, brood dat de ziel raakt. Gewoon brood ondersteunt het lichaam, maar het brood van Jezus ondersteunt de ziel en de geest. Om je idealen en je visie op het hogere te kunnen ontwikkelen en in stand te houden, moet je jezelf voeden. En het voedsel dat je daarvoor nodig hebt, is Jezus zelf: zijn leer, zijn voorbeeld en zijn uitspraken. Het beeld van de Evangelisten daarvoor is brood.

Brood was voor de antieken een symbool van verbinding tussen mensen. Als mensen bij elkaar waren en zij lieten het brood rondgaan, dan was dat een handeling waarmee je uitdrukking gaf aan je onderlinge saamhorigheid. En aan het gemeenschappelijke, aan het samenzijn in een geest van vriendschap en welwillendheid.

Lukas geeft die symbolische functie van het breken van het brood fraai weer in de passage over de Emmaüsgangers. Het speelt zich af na de opstanding en Jezus voegt zich bij twee wandelaars die op weg zijn naar Emmaüs, een naam die staat voor levensbron of bad. Net als bij de eerdere verschijningen wordt Jezus niet direct herkend. Pas als hij plaatsneemt aan hun tafel en zij het brood breken, wordt hij in de vriendschap tussen hen ontdekt. Lukas schrijft alles altijd zo letterlijk en concreet mogelijk op, maar de strekking is duidelijk: waar mensen in harmonische gemeenschap bijeen zijn, tot uitdrukking gebracht in het breken van het brood, is de geest van Jezus aanwezig en komt de verwerkelijking van een harmonische wereld in zicht.

De verdwijning van Jezus daarna hoort daar bij. Niet zijn fysieke aanwezigheid, maar het delen en eten van het brood roept zijn spirituele aanwezigheid op. Emmaüs staat voor de gemeenschap van mensen die in hun samenzijn de geestelijke Jezus herkennen en beleven en zich daardoor met elkaar verbonden weten.

Het Evangelie is nog steeds belangrijk voor ons omdat het ons inzicht geeft in de problemen waarmee wij worstelen. En omdat het ons de weg naar binnen wijst, de weg naar een hoger bewustzijn. Dat hogere bewustzijn kan ons behoeden voor de gevangenschap van onze achterdocht, heerszucht en ijdelheid. Het zijn de vijanden van onszelf in ons zelf en Jezus zegt ervan: treed ze met begrip tegemoet en ga er met respect mee om. Doe niet alsof deze vijanden niet bestaan of horen te bestaan, want ze leven in je eigen ziel. Als je dat begrijpt, kom je tot een hoger inzicht en ben je rijp voor een leven waarin je vrij en onbevangen kunt werken aan je geestelijke wedergeboorte.

De Christus van de Evangeliën vormt de blauwdruk voor de toestand van de menselijke ziel. In de levensloop van Christus ontvouwt zich het mysterie van het geestelijke dat het stoffelijke moet overstijgen om te komen tot een samenleving die goed en rechtvaardig is voor alle leden van die samenleving. De dood van Christus, zijn opstanding en zijn verheerlijking staan model voor het proces van zuivering, verlichting en vereniging met het hogere dat een mens moet ondergaan voordat hij kan zeggen dat hij geestelijk is wedergeboren.

Dit is in mijn ogen de religieuze lading van het Paasverhaal. Blind als wij zijn voor de weldaad van een geestelijk leven dat in vrijheid naar de wereld kijkt en zich niet laat ketenen in allerlei aardse begrippen van stoffelijke aard, moeten we een crisis doormaken voordat onze ogen opengaan. Religie is het streven naar verbinding met het onzegbaar hogere. Dat hogere is volgens Jezus in ieder mens te vinden. De opstanding en de wederkomst van Christus vinden daarom niet plaats als een historische of toekomstige gebeurtenis ergens hier op aard, maar in het wezen van de mens. En het Paasverhaal zegt: je bent geestelijk dood als je je intuïtie voor het hogere negeert en je je op de materiële dingen concentreert. Niet het zintuiglijke en stoffelijke leven, maar het geestelijke leven is uiteindelijk het verlossende leven.

Wij moeten begrijpen dat het niet de samenleving is die ons moet leiden en verlossen, maar precies het omgekeerde: de mens moet de samenleving leiden en verlossen. Dat kunnen wij doen door kennis te nemen van de inzichten en betekenissen die verborgen zitten onder de oude teksten die ons zijn overgeleverd. Wij mogen dat en wij kunnen dat, geen traditie die het ons verbiedt of voorschrijft om het anders te doen. Laten we dat dan ook doen en blijven doen.