Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.
De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.
Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.
De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.
Kerstoverdenking 2024
In mijn boekenkast staat een klein boekje van Cees den Heyer met de titel "Het boek der verandering. De bijbel als bron voor een alternatief christendom". Cees den Heyer was mijn docent voor het Nieuwe Testament in Kampen toen ik daar studeerde en wij raakten bevriend. Helaas is Cees een paar jaar geleden omgekomen bij een auto-ongeluk.
In zijn boekje, uitgekomen in 2006, schrijft hij onder andere: "Ik heb het traditionele geloof verloren, maar ik ben geen ongelovige geworden. Ik ben een anders-gelovige. Ik leef niet met zekerheden, maar put mijn inspiratie uit de bijbelse verhalen en vooral uit de psalmen. Ze geven mij de kracht om de moed niet te verliezen". In het vervolg van zijn boekje geeft hij een uiteenzetting over de geschiedenis van het christendom en het al dan niet historische karakter van de christelijke feesten.
Dit feest dat wij vandaag vieren, is de start van het kerkelijk jaar en voor veel mensen ook het hoogtepunt. Tijdens de weken voorafgaand aan kerstmis worden de voorbereidingen al getroffen. Het huis wordt versierd met lichtjes, de kerstboom wordt opgetuigd, het menu voor het kerstdiner wordt samengesteld en er worden inkopen gedaan voor de komende feestdagen. Familieleden worden opgetrommeld om al dan niet tegen hun zin kerstmis te komen vieren en in de keukens van restaurants zijn de koks dagen van te voren in de weer met het bereiden van de meest exquise gerechten. Het mag dan zo zijn dat Nederland zo ongeveer het meest onkerkelijke land van Europa is geworden, voor zowel gelovigen als ongelovigen blijft het traditionele kerstfeest een rots in de branding.
Den Heyer stelt in zijn boekje dat de nadruk op de geboorte van Jezus , het kind in de voederbak, geen recht doet aan de werkelijke betekenis van het kerstfeest. De geboorteverhalen van Matteüs en Lukas zijn geromantiseerde vertellingen van een gebeurtenis die historisch gezien niet heeft plaatsgevonden, maar de Evangelisten hebben er een idyllisch plaatje van gemaakt. Het zijn mythische verhalen die het kerstkind ten onrechte vergoddelijken. Jezus van Nazareth was volgens hem een gewoon mensenkind en ook een uniek mensenkind omdat ieder mens dat is.
Maar zijn geboorte veranderde de wereld niet. Er kwam geen vrede op aarde, toen niet en later niet. het christendom heeft die vrede niet gebracht. De kerk kan na twintig eeuwen christendom niet anders dan met gemengde gevoelens terugkijken op haar geschiedenis. Die geschiedenis bevat zwarte bladzijden. Pagina’s vol christelijke onverdraagzaamheid en machtswellust die het schaamrood naar de kaken jaagt.
Anders dan door christelijke theologen eeuwenlang is beweerd, heeft de komst van christus de wereld niet veranderd en is zijn geboorte geen gebeurtenis geweest die de wereld schokte. De gedachte komt op, zeker bij mij als theoloog in de vrijzinnigheid, dat het kerstfeest wel zonder alle dogmatische uitspraken over de komst van christus gevierd zou kunnen worden. Het enthousiasme waarmee het door ongelovigen jaar in jaar uit wordt gevierd, is daarvoor een duidelijke vingerwijzing. Kerst is allereerst een feest van bezinning op het verlangen naar zuiverheid, naar warmte en vrede, naar recht en gerechtigheid, naar licht in de duisternis.
Voor zo’n feest hoef je niet christelijk te zijn. In de wereld om ons heen vinden ontwikkelingen plaats, die aan het plezier en de vreugde van de samenleving afbreuk doen. Wij hebben een regering die obsessief bezig is met de komst van vreemdelingen, in naburige landen roeren zich populistische bewegingen die alleen boosheid en verongelijktheid prediken en in Amerika komt een man als Trump aan de macht die niets anders te brengen heeft dan beschimpingen en verwijten aan degenen die hem voor gingen. Rusland is Oekraïne binnengevallen en Israël bombardeert dagelijks Gaza, Libanon en Syrië. China vervolgt de Oeigoeren en in heel veel andere landen zijn leiders aan de macht die alleen uit zijn op zelfverrijking en machtswellust.
Twee dagen van warmte en gezelligheid is zo niet broodnodig, dan toch wel het minste wat wij kunnen doen als tegenwicht tegen alle wrevel en vijandigheid die dagelijks over ons wordt uitgestort.
Het kerstfeest brengt het besef dat we over vrede moeten bijven spreken en daarop moeten blijven hopen. Dat we tegen beter weten in hardnekkig moeten bijven geloven in de mogelijkheid van vrede en in vredelievende mensen. Dat verlangen is in alle godsdiensten te vinden en in alle mensen, gelovig of niet gelovig, religieus of niet religieus, die hopen op een rechtvaardige wereld. Kerstmis is niet een exclusief christelijk feest, het is bestemd voor alle mensen wereldwijd. Het licht van de vrede schijnt voor alle mensen die vredestichters willen zijn.