Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
hoe te leven
19 januari 2025
een kerstverhaal
25 december 2024
kerstoverdenking
25 december 2024
Herdenking overledenen
17 november 2024
De wonderbaarlijke visvangst
20 oktober 2024
de onrechtvaardige rentmeester
22 september 2024
Godsbeelden
16 juni 2024
Pinksteren
19 mei 2024
religie en natuur
21 april 2024
Pasen
31 maart 2024
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

Luchtfietserij

Kern

Het is de verbeelding die mij brengt tot het navolgen van de de uitspraken van Christus. Want ik verbeeld mij hem en ik voel: dit is de juiste weg, daar moet het heen. Los van alles wat erover hem is geredeneerd en geschreven: je moet je zijn uitspraken ter harte nemen en ontdekken dat dat het is wat je hart je ingaf. Daar gaat het om, voorbij alle geleerdheid en los van alle kennis.

 

Volledige tekst

Doordat mijn vrouw en ik - eigenlijk vooral mijn vrouw - er altijd voor zorgen dat er vogelvoer in de tuin voorhanden is, hebben we veel bezoek van de gevederde vrienden. Allerlei soorten, groot en klein en mooi en lelijk. Zelf vind ik de meesjes het meest aansprekend. Als zo'n meesje bezig is met een vetbol die op het terras hangt, dan vertedert me dat en dan doet me dat iets. Ik heb één keer meegemaakt dat zo'n in het wild levend meesje op mijn hand ging zitten en ik was daar toen helemaal ondersteboven van. Ik heb het er nogwel eens over als ik een sentimentele bui heb. Het is iets dat ik nauwelijks kan uitleggen, dat ik die vogeltjes zo leuk en ontroerend vind. Het is een ervaring die wat met me doet, maar die ik niet goed onder woorden kan brengen. Terwijl ik eigenlijk helemaal geen verstand van vogeltjes heb. Ik kan maar weinig soorten thuisbrengen en de kunst van vogelaars om aan het geluid te horen welk vogeltje zich ergens verstopt houdt, heb ik nooit onder de knie gekregen. Nee, een ornitholoog is aan mij niet verloren gegaan.

Maar dat is geen drama, want ik vraag me wel eens af of een ornitholoog, een vogelkenner, die vogeltjes ook zo kan ervaren als ik. Een vogelkenner ziet misschien niet eens zoveel vogels in het veld, want hij bestudeert vogels. Hij ziet die vogels anders dan ik. Hij verdeelt ze in soorten en ondersoorten, weet waarschijnlijk alles over het nestel- en paargedrag van vogels en kan je natuurlijk precies vertellen hoe hun spijsvertering werkt. Welke vogel eet wat om welke reden en waarom doet ie dat enz., dat wordt allemaal precies in kaart gebracht. Als ik uit het raam kijk en roep dat mijn meesje er weer is, dan zal hem dat niet zoveel doen, want het is hem uit zijn studies al jaren overbekend dat meesjes bij tijd en wijle nu eenmaal aan vetbolletjes hangen en de reden waarom alleen meesjes dat doen zal hij ook wel weten. Hij weet, ik voel.

Het kwam in me op dat er met geloof en theologie iets soortgelijks aan de hand is. Iemand die religieus is, is op zoek naar ervaring. Een gelovig mens kan door een gesprek met een ander, door een gebeurtenis die hem overkomt of tijdens een wandeling in de natuur een gemoedstoestand ondergaan waarvan hij later soms zegt dat het een religieuze of bijna-religieuze ervaring voor hem was.

Bij een theoloog is dat anders: een theoloog wil aan wetenschap doen. Theologie werd vroeger godgeleerdheid genoemd. Een godgeleerde probeert kennis te verzamelen over God en wat geloven in God is. Daar gebruikt hij zijn denkvermogens voor en via dat denken komt hij tot indelingen van geloofsartikelen, redeneringen over de betekenis van de bijbel en het optreden van Jezus Christus als Gods zoon. Al dat denken en redeneren houdt ervaringen buiten de deur en het is waarschijnlijk de voornaamste oorzaak van de desinteresse van de meeste gelovigen voor theologie.

Veel mensen vinden getheologiseer maar luchtfietserij. Ze vinden dat het nergens over gaat omdat ook theologen geen kennis hebben van wat of wie God is en het dus helemaal geen zin heeft om daar allerlei vermoeiende theorieën over te bedenken. Daar zit wat in, maar als je zes jaar aan de universiteit hebt geploeterd om je doctoraal godgeleerdheid te halen, komt je dat soms toch wel een beetje koud op je dak vallen.

En als praktiserend theoloog, als predikant, kom je al snel tot de enigszins onthutsende conclusie dat je het overal over mag hebben, maar het liefst niet over theologie. Ik kwam dat ook tegen bij sommige collega-voorgangers in onze eigen NPB.

Ik stelde de kennisvraag aan de orde: hoe komen mensen aan kennis van God? Waarop mijn gesprekpartners uitriepen: "Maar dat is theologie. Daar gaan we niet aan doen".

En ik denk dan: als iemand scheikunde of letteren heeft gestudeerd, dan overkomt het hem toch niet dat hij het nooit over zijn vak mag hebben?

Maar theologische beweringen: niemand zit er op te wachten, zeker in deze tijd niet. Theologische boeken worden bijna uitsluitend door andere theologen gelezen. Alleen als een theoloog een boek schrijft waarin hij zegt dat zijn vak nergens op slaat omdat God helemaal niet bestaat, wordt het een bestseller.

Deze toch wel wat droevige stand van zaken heeft de theologie aan zichzelf te wijten. Eeuwenlang draaide de theologie om Godskennis. Dikke delen werden volgeschreven over wie God was en wat hij met ons voorhad. Het moest allemaal van boven komen, anders was het geen godsdienst. Maar het probleem was dat God in alle talen zweeg en bleef zwijgen. Dat was nog wel te overzien zolang overeind bleef dat de bijbel Gods woord zelf is, maar toen later bleek dat de bijbel ook een mensenboek is, geschreven door mensen om verslag te doen van hun ervaringen, viel ook deze bron voor het spreken over God weg.

Het was volkomen duidelijk dat alles over God en zijn werk het product was van de menselijke verbeelding. Maar het heeft eeuwen geduurd voordat theologen de conclusie durfden te trekken dat God van Beneden is en niet van Boven. Het christelijke gebouw dat opgetrokken was uit de elementen zonde en genade, God en het hiernamaals en de verlossing van deze wereld door het offer van zijn eniggeboren Zoon, begon onder de invloed van andere wetenschappen dan de godgeleerdheid te verzakken, de ramen kwamen los te hangen in hun kozijnen en de deuren draaiden steeds moeizamer om hun scharnieren. Minder en minder mensen waren nog bereid om zich 's zondags nog te verzamelen onder het lekkende dak van het christelijke geloofsgebouw en die ontwikkeling duurt nog steeds voort.

Er is in mijn zienswijze maar één theoloog geweest die het inzicht en de moed opbracht om op een totaal nieuwe en creatieve manier naar God en godsdienst te kijken. Zijn naam is Schleiermacher, Friedrich Schleiermacher, en hij leefde van 1768-1834, 18e en 19e eeuw. Schleiermacher begreep dat spreken over God alsof het God is die tot ons spreekt, alsof alles van Boven komt, geen bewandelbare weg is. Kennis van God is niet mogelijk, geloofsuitspraken over hem geven helemaal geen informatie over God, ze vertellen alleen iets over een besef in onszelf.

Als wij zeggen dat God liefde is, dan is dat geen mededeling over een eigenschap van God, maar een uiting van wat het religieuze gevoel in een mens bewerkt. God is bij Schleiermacher van Beneden en hij wisselt van gestalte naarmate de geloofsvoorstellingen van mensen over hem zich wijzigen. In de christelijke kerken - in Schleiermachers tijd - spreekt men over God en Jezus. In andere culturen brengen andere mensen hun religieuze bewustzijn op een andere manier onder woorden, in andere religieuze gemeenschappen en in andere talen. Ik beperk me tot het christendom, want dat is de religie waarvoor ik heb geleerd.

Schleiermacher is bij het publiek niet erg bekend, maar ik vind het niet overdreven om te zeggen dat zijn theologie de basis is voor een volstrekt nieuwe zienswijze op het thema geloof en godsdienst.

Zijn ideeën zijn langzamerhand doorgesijpeld en zijn invloed is op subtiele wijze in onze tijd aanwezig. Schleiermacher was voor de christelijke theologie van zijn tijd wat Newton was voor de natuurkunde en Darwin voor de biologie. Baanbrekend en de wegwijzer voor een voorstelbaar en ervaarbaar geloof dat zich niets aan de wetenschappelijke ontdekkingen van die tijd gelegen hoefde te laten liggen.

Geloven is iets anders dan weten, daar hoef ik niet lang over uit te weiden. Meten, wegen en tellen zoals dat in andere takken van wetenschap gebeurt, leiden uiteindelijk tot het weten van iets. Maar geloven kun je niet meten, wegen of tellen. Het is een kwestie van religiositeit, van een bepaald zelfbewustzijn en je hebt dat of je hebt het niet.

Daar horen voorstellingen bij, geloofsvoorstellingen en die voorstellingen wisselen naarmate van de tijd en de cultuur waarin je leeft.

 

Wat betekent dit nu allemaal voor ons vrijzinnigen? Liever gezegd: wat vind ik dat dat betekent voor de vrijzinnigheid?

De geloofsvoorstellingen van mensen zijn allemaal verschillend. Als vrijzinnige begeef ik me nooit in een discussie over de waarheid of juistheid van deze voorstellingen. Het is een kenmerk van vrijzinnig geloven: niet de waarheid maar ieders persoonlijke waarheid is het beslissende moment voor geloof,

Ik zelf kan niets anders doen dan vertellen wat het vrijzinnig geloof voor mij als persoon betekent. Want het kenmerk van vrijzinnigheid is: je hoeft nooit te geloven wat een ander gelooft, het is jouw eigen zaak. Dus: daar gaan we dan.

Ik geloof dat ik vanuit mijn eigen menszijn onvoldoende greep heb op alles wat mij overkomt. De wereld waarin ik leef kan ik met mijn verstand zo ongeveer wel begrijpen, maar wat mij in mijn leven overkomt, is wisselvallig en zeker niet voorspelbaar. In mijn leven zijn krachten aan het werk die ik nooit echt zal bevatten en dat is een deel van mijn religie: ik leef mijn leven maar het leven leeft ook mij.

Er is ook zoiets als gevoel en verbeelding. Het vogeltje waarover ik het in het begin had, stelt objectief gezien niets voor. Mijn gevoel bij dat vogeltje, daar kun je je schouders over ophalen: een romantische interpretatie van een misschien toevallige gebeurtenis. Maar voor mij is het een religieus moment, omdat het in ieder opzicht buiten de orde van de dagelijkse gang van zaken was.

God is van verbeelding. We weten niks van God en we kunnen hem alleen maar verbeelden. Onze voorouders hadden die verbeelding al en ze maakten daaromheen een enorm bouwwerk van godsdienst. Ik hoef dat allemaal niet te herhalen, we weten hoe de catechisatie in het verleden was. De verbeelding van ons voorgeslacht hebben wij verlaten, maar de verbeelding dat er nog steeds iets is dat mij te boven gaat en dat ik daaraan schatplichtig ben, is bij mij nog altijd aanwezig.

De Evangelisten maken diepe indruk op me: door de vorm waarin ze de uitspraken van Jezus weergeven, dwingen ze me om mijzelf aan mijzelf uit te leggen: wie ben ik, wat wil ik en hoe vrij ben ik daarin?

Natuurlijk verbeeld ik mij ook dat een andere macht in deze wereld werkzaam is dan de machten die ik kan beschrijven en definiëren. Die macht ken ik niet, maar dat voel ik: dat is mijn religiositeit. Het komt voort uit mijn gevoel en mijn verbeelding. Mijn gevoel stuurt mijn verbeelding aan. Die verbeelding maakt dat ik mij gestuurd weet door iets anders dan cijfers, letters en gewichten.

Het is de verbeelding die mij brengt tot het navolgen van de uitspraken van Christus. Want ik verbeeld mij hem en ik voel: dit is de juiste weg, daar moet het heen. Los van alles wat erover hem is geredeneerd en geschreven: je moet je zijn uitspraken er harte nemen en ontdekken dat dat het is wat je hart je ingaf. Daar gaat het om, voorbij alle geleerdheid en los van alle kennis.