Mr.drs. Johan de Wit

Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.

 

De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.

Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.

 

De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.


Overdenkingen:
hoe te leven
19 januari 2025
een kerstverhaal
25 december 2024
kerstoverdenking
25 december 2024
Herdenking overledenen
17 november 2024
De wonderbaarlijke visvangst
20 oktober 2024
de onrechtvaardige rentmeester
22 september 2024
Godsbeelden
16 juni 2024
Pinksteren
19 mei 2024
religie en natuur
21 april 2024
Pasen
31 maart 2024
De zaaier
18 februari 2024
De plaats die je inneemt
21 januari 2024
licht en liefde
25 december 2023
de rijke jongeling
19 november 2023
In de storm
22 oktober 2023
De grensoverschrijdingen van Jezus
10 september 2023
De zaligsprekingen
18 juni 2023
Het vijfde gebod (eert uw vader en moeder)
14 mei 2023
paasoverdenking
09 april 2023
Oordelen
19 maart 2023
De schepping
19 februari 2023
schepping of evolutie
22 januari 2023
kerstoverdenking 2022
25 december 2022
Het offer van Abraham
20 november 2022
Zorgen voor de dag van morgen
16 oktober 2022
De menselijke geest
18 september 2022
herbezinning
04 september 2022
Pinksteroverdenking
05 juni 2022
De Christus van Paulus
15 mei 2022
Paasoverdenking
17 april 2022
Jotam
20 maart 2022
De onzekerheid van de ziel
20 februari 2022
Overdenking (Jezus en de armen)
16 januari 2022
Kerstoverdenking Zeist
25 december 2021
Grenzen van het ego
12 december 2021
Ruth
21 november 2021
Twijfels
17 oktober 2021
Overdenking (Jeremia en Jezus)
19 september 2021
Overdenking (David en Goliath)
15 augustus 2021
demonen
13 juni 2021
Pinksteroverdenking
23 mei 2021
Kerstoverdenking 2020
25 december 2020
150 jaar vrijzinnigheid
22 november 2020
De rijke jongeling
18 oktober 2020
Omgang met elkaar
20 september 2020
overdenking
16 augustus 2020
de creativiteit van eva
21 juni 2020
Paasboodschap 2020
12 april 2020
overdenking Jezus
16 februari 2020
Overdenking Simson
19 januari 2020
kerstoverdenking
25 december 2019
de vrijheid van Paulus
15 december 2019
overdenking
24 november 2019
spiritualiteit toen en nu
20 oktober 2019
Overdenking (wantrouwen machthebbers)
15 september 2019
klein en groot
01 september 2019
Pinksteroverdenking
09 juni 2019
de vrouw
19 mei 2019
de zin van religie
20 januari 2019
spiritualiteit van kerst
25 december 2018
Het kinderpardon
09 december 2018
Vertrouwen
09 december 2018
overdenking (verlies van godsbeelden)
25 november 2018
Overgangen
21 oktober 2018
De anderen
02 september 2018
De richting van je leven
17 juni 2018
Overdenking Pinksteren (bezinning)
20 mei 2018
paasoverdenking
01 april 2018
innerlijke tegenkracht
18 maart 2018
De verlamde man
19 februari 2018
Toren van Babel
21 januari 2018
Kerstoverdenking
25 december 2017
Job
26 november 2017
De zondebok
15 oktober 2017
Het tiende gebod
17 september 2017
vrijheid
03 september 2017
overdenking Pinksteren
04 juni 2017
Meimaand Mariamaand
14 mei 2017
Overdenking Pasen 2017
16 april 2017
Blijf niet staren op wat vroeger was
19 maart 2017
Het nut van religie
19 februari 2017
overdenking kerst
25 december 2016
Beloften
11 december 2016
De roeping van Mozes
20 november 2016
Licht
16 oktober 2016
De ongrijpbaarheid van de liefde
18 september 2016
Schuld en schaamte
03 juli 2016
Angst
19 juni 2016
Pinksterpreek
15 mei 2016
Paaspreek
27 maart 2016
De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan
21 februari 2016
Het vijfde gebod
17 januari 2016
Kerstpreek 2015
25 december 2015
Menselijk tegenover
21 juni 2015
De trooster, heilige geest
17 mei 2015
Macht
15 maart 2015
Grondhoudingen van het koninkrijk
15 februari 2015
Kerstpreek 2014
25 december 2014
Richteren11: 29-35
16 november 2014
Correcties van de ziel
19 oktober 2014
Lazarus
21 september 2014
Licht
18 mei 2014
Paaspreek 2014
20 april 2014
De heilige geest
16 maart 2014
De bruiloft te Kana
16 februari 2014
De verloren zoon
19 januari 2014
Identiteit
17 november 2013
Eerbied voor de schepping
20 oktober 2013
Onze schaduw
15 september 2013
De ander
16 juni 2013
Pinksterpreek
19 mei 2013
Luchtfietserij
21 april 2013
Paaspreek 2013
31 maart 2013
Het koninkrijk van Jezus
17 maart 2013
Bildung
17 februari 2013
Wetenschap en wijsheid
27 januari 2013
kerstpreek 2012
25 december 2012
Wat blijft en voorbijgaat
18 november 2012
Geest
21 oktober 2012
Religie
16 september 2012
Verlangen naar eenheid
17 juni 2012
Het buitenissige
20 mei 2012
De kunst van het liefhebben
18 maart 2012
Verwachtingen
19 februari 2012
Idealisme
29 januari 2012
kerstpreek 2011
24 december 2011
Mens en tijd
20 november 2011
Vrijzinnigheid
16 oktober 2011
Wat beweegt ons?
04 september 2011
Het verlangen naar macht
15 mei 2011
Het verlangen naar macht
17 april 2011
Religie en wetenschap
20 maart 2011
Beeldvorming
20 februari 2011
De grenzen van het ego
23 januari 2011
Kerstpreek 2010
25 december 2010
Richting zoeken
27 november 2010
Metamorfosen
21 november 2010
Het goede leven
19 september 2010
Het 7e zegel
20 juni 2010
Hoeders
18 april 2010
Het onzichtbare christendom
21 maart 2010
Mozes
21 februari 2010
Simson
17 januari 2010
De Christus
15 november 2009
Hebben en zijn
18 oktober 2009
Een eigen weg
06 september 2009
Bevrijding door liefde
05 juli 2009
De verborgen Jezus
21 juni 2009
Leven in verhalen
17 mei 2009
Betekenis van het Evangelie
19 april 2009
De ander
15 maart 2009
Geest van de waarheid
15 februari 2009
God als geheim in ons leven
25 januari 2009
Kerstpreek 2008
25 december 2008
Verzet en overgave
21 december 2008
Tien geboden
16 november 2008
Relatie mens/natuur
19 oktober 2008
Het mysterie mens
21 september 2008
De geest
18 mei 2008
Liefde als leidraad
20 april 2008
Symbolen
13 april 2008
Exodus
30 december 2007
De 2e kant van de mens
16 december 2007
Geloven in de toekomst
09 december 2007
Natuur
02 december 2007
Trouw aan jezelf
26 november 2007
Projectie
19 november 2007
Geloof, hoop en liefde
12 november 2007
Vergeving
05 november 2007
Het leven als geschenk
28 oktober 2007
Ziel en geest
21 oktober 2007
Hoop
14 oktober 2007
Onderweg
07 oktober 2007
Martha en Maria
30 september 2007

overdenking Jezus

Kern van de overdenking (Jezus)

Afgezien van alle beschouwingen over de mens Jezus, zijn geboorte, leven en sterven, is de kern van zijn boodschap, de essentie van wat hij aan uitspraken heeft nagelaten:  gelijkheid, individuele vrijheid, emancipatie van de vrouw, sociale rechtvaardigheid, scheiding van geestelijke en wereldlijke macht, geweldloosheid en naastenliefde. Een indrukwekkend rijtje van ethische normen, langzamerhand in de westerse beschavingen overgenomen in wetten en verdragen.

 

Overdenking )

 

Afgelopen zomer werd ik uitgenodigd voor een gastbeurt in de Lutherse gemeente  in Hoorn. Ik was er nooit eerder geweest en vroeg met wat voor gelovigen ik te maken zou krijgen. De preekbeurtendame in kwestie zond me een liturgie van een jaar geleden toe zodat ik me daar een beeld over kon vormen. Toen ik de liturgie ontving, werd ik wit om de neus. Twee bijbel lezingen en een psalm lezing, een oerwoud aan gebeden, collecta gebed, drempelgebed, gebed bij het openen van de schriften etc., een klassieke bemoedigingstekst en een zegen naar de tekst van Numeri.

 

Toen de dag des oordeels voor mij naderde, verzuchtte ik in de huiselijke kring dat ik me met deze beurt heel wat onheil op de hals had gehaald.

De mensen zouden waarschijnlijk geestelijk met de rug naar mij toe gaan zitten als ik al niet met pek en veren de kerk via de zijdeur zou moeten verlaten. Toevallig  waren mijn kinderen met aanhang dat weekend te gast en, nieuwsgierig geworden naar deze ontdekkingstocht in kerkelijk Nederland, besloten ze met me mee te gaan, want dat wilden ze wel eens meemaken. We hebben drie zoons met aanhang, een heel gezelschap dat groot genoeg was om de eerste twee rijen van het fraaie kerkgebouw te vullen. Ik begon daarom maar met te zeggen dat ik nieuw was, niet wist of de mensen mij zouden kunnen verdragen en daarom voor de zekerheid mijn familie voor de nodige morele steun had meegebracht. Voor de overdenking had ik mijn toevlucht genomen tot een verhaal over het Koninkrijk Gods, waar je hoe dan ook niet veel kwaad mee kan. Achteraf bleek hoe je je kunt vergissen in je verwachtingen: de mensen noemden mijn gastbeurt een verademing en wilden graag dat ik nog eens terugkwam.

 

In mijn optiek heeft de vrijzinnigheid zich al heel lang losgemaakt van de oude ideologische veren van de klassiek christelijke kerken. Oude leerstukken zoals de voorgeschreven geloofsbelijdenis,  de bijbel als Gods woord waarin hij zich eenmalig en voor altijd heeft geopenbaard, Jezus als Zoon van God, geofferd om de zondige mens weer met God te verzoenen, ik denk niet dat je dit soort denkbeelden of geloofsovertuigingen in de vrijzinnigheid nog veel tegenkomt. Je kunt je vergissen, want ik heb bijeen gastbeurt ook wel eens van een oudere remonstrantse dame op korzelige toon te horen gekregen dat ze me niet gewaardeerd had, want ik vond kennelijk dat zij niet op de goede manier geloofden. Maar niet meer vragen, mompelde ze nog voordat ze verder schuifelde.

 

Maar goed, de oude leerstukken zijn voor de meesten van ons toch een gepasserd station. Dat lijkt me wel begrijpelijk, want de bedoelingen van God, zijn oordelen over ons en de consequenties daarvan, het zijn toch rijkelijk abstracte geloofsvoorstellingen die je niet echt in het hart raken. Geen wonder dat de rol van deze kerkelijke leerstelligheden in onze tijd lijkt uitgespeeld.

 

Het wordt anders als je stil staat bij de menselijke figuren die onlosmakelijk aan een geloofstraditie of een wijsheidsleer zijn verbonden. Dat er mensen zijn geweest, die een blijvende invloed hebben gehad op de manier waarop wij tegen de wereld en onszelf aankijken, prikkelt nog steeds de verbeelding.

Waar de dagen van God en al zijn vermeende hebbelijkheden misschien zijn geteld, de verhalen over Jezus blijven springlevend. Dat kun je ook zeggen van figuren als Socrates, Boeddha en Mohamed, maar ik beperk me tot Jezus omdat zijn persoon toch het dichtstbij ons staat uit het christendom waarmee de meesten van ons zijn opgegroeid.

Over Jezus zijn zoveel boeken geschreven, dat je er een bibliotheek mee zou kunnen vullen. Het laatste, mij bekende boek over hem is van mijn oude leermeester Den Heyer, en het is een boek van zeshonderd pagina’s.

 

Maar wat is nu, afgezien van alle beschouwingen over de mens Jezus, zijn geboorte, leven en sterven, eigenlijk de kern van zijn boodschap, de essentie van wat hij aan uitspraken heeft nagelaten? Voorop staat dat hij revolutionair was in zijn verwerping van alle regels die in zijn tijd golden. Want hij preekt gelijkheid, individuele vrijheid, emancipatie van de vrouw, sociale rechtvaardigheid, scheiding van geestelijke en wereldlijke macht, geweldloosheid en naastenliefde. Een indrukwekkend rijtje van ethische normen. En wat bedoelde hij ermee?

 

Door te benadrukken dat ieder mens gelijk is aan zijn medemens, doorbrak hij de heersende moraal van zijn tijd. Voor de Joden van toen bestond er geen enkele gelijkheid tussen joden en niet-joden. Voor de Grieken uit die tijd was er ook geen enkele gelijkheid tussen Grieken en barbaren, tussen mannen en vrouwen, tussen burgers en slaven. Maar voor Jezus zijn alle mensen gelijk omdat alle mensen kinderen van één vader zijn. En deze notie van universele, menselijk verbondenheid, de ethische gedachte van menselijkheid, is radicaal nieuw voor het denken van toen. De afschaffing  van onderscheid naar leeftijd, status, geslacht of levensovertuiging is geheel nieuw en is de consequentie van de belangstelling van Jezus voor het individu: geschapen door God uit dezelfde klei als zijn medemens, uit dezelfde elementen opgebouwd. Alles wat de medemens ondergaat, kunnen wij ook ondergaan.

 

In onze tijd is die gelijkheid als ethische norm vastgelegd in wetten en verdragen. Het verbod op discriminatie naar leeftijd, geaardheid of geslacht is neergelegd in de grondwet en de wet gelijke behandeling. In verdragen is de bescherming van mensenrechten geregeld. Maar de praktijk is nog niet zoals het zijn moet. Er is nog steeds ongelijkheid. Ongelijkheid in kennis, inkomen en macht. Paulus mag dan geschreven hebben dat er geen Joden of Grieken meer zijn, geen slaven of vrijen, geen mannen of vrouwen, want wij zijn allen één in Christus jezus, (Galaten 3: 28), het is nog steeds niet waar. En laten we eerlijk zijn, een totale gelijkheid tussen mensen is onmogelijk. Het communisme streefde dit na, maar vergat dat verschillende mensen verschillende talenten en vaardigheden hebben. Iemand die talent heeft voor viool spelen kun je wel verplichten om ingenieur te worden of andersom, maar je krijgt er niet de beste ingenieurs of violisten door. Het gaat dus niet om de gelijkheid van mensen waar het betreft hun kunde of kennis, maar om hun fundamentele gelijkheid die maakt dat je de ander in alles tegemoet treedt zoals je zelf tegemoet getreden wilt worden.

 

Naast gelijkheid is er bij Jezus de vrijheid van ieder persoonlijk. Een vooraf vastgesteld lot of noodlot is er niet, iedereen kan zijn eigen weg gaan en de balk uit zijn eigen oog halen om beter te kunnen zien. Die persoonlijke vrijheid staat haaks op sociale hiërarchie van zijn tijd. Aan de mensen die geketend zijn door hun etnische, sociale, religieuze verbanden en familie afkomst, vraagt Jezus om die ketenen te verbreken, afstand te nemen van de traditie, kritisch te zijn en het gezonde verstand te gebruiken. Wie meer houdt van zijn vader of moeder dan van mij, wie meer houdt van zijn zoon of dochter dan van mij, is mij niet waard. (Matt. 10:37).

Het is geen oproep om de sociale verbanden bij het vuilnis te zetten, maar om die verbanden op hun waarde te toetsen. Om te doorzien waar die banden onnodig knellend worden en je innerlijke vrijheid aantasten.

 

In de tijd van Jezus is er geen gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zonder man, weduwen, gescheiden en ongetrouwde vrouwen werden verbannen uit de samenleving. Prostituees werden als onrein beschouwd en konden daardoor zelfs geen aanspraak maken op de liefdadigheid waartoe de wet van Mozes verplichtte. Jezus gaat aan deze beschouwingen voorbij en laat alle vrouwen in zijn gezelschap toe. Fatsoenlijke en onfatsoenlijke. Marta en Maria, de overspelige vrouw die met steniging wordt bedreigd, hij komt voor ze op vanuit de gedachte dat de vrijheid die vrouwen moeten genieten volledig natuurlijk is omdat ze in zijn ogen de gelijken zijn van mannen. Ook dit ethische uitgangspunt is voor zijn tijd – en ook hier en daar nog wel in onze tijd – revolutionair.

 

In tegenstelling tot andere profeten uit zijn tijd roept Jezus niet op tot sociale of politieke opstand, of het omver werpen van de rijken of de leidende klassen. Hij bezoekt de armen en richt zich tot hen, maar hij minacht de rijken niet om hun rijkdom. Niet het geld, maarde liefde voor geld is wat hij afwijst. De kerngedachte van het Evangelie is niet het verbod of de verachting van rijkdom, maar de noodzaak om te delen. In de ogen van jezus is het verwerpelijk om rijkdommen te vergaren zonder je te bekommeren om de armen die voor je deur liggen.

 

In de antieke beschavingen was liefdadigheid het voorrecht van koningen en de elite. Op gezette tijden organiseerden ze voedselverdelingen aan bedelaars en behoeftigen en die liefdadigheidsacties werden met veel vertoon aangekondigd. Maar op grond van de Thora werden de onreinen uitgesloten van barmhartigheid. Jezus doorbreekt dit en ook nog tot in onze tijd is barmhartigheid voor de armen een van de belangrijkste kenmerken van het christendom. En daarmee ook een belangrijk ethisch uitgangspunt van onze westerse beschaving. Wij vinden het lovenswaardig als de rijken bereid zijn om iets van hun rijkdommen af te staan aan de armen en het gebeurt ook. Niet voldoende, maar dat wist Jezus ook. In Johannes zegt hij bij de zalving door een vrouw met een kostbare olie als daar kritiek op komt: de armen zullen altijd bij u zijn, maar dit is mijn laatste samenzijn met u.

 

De politieke wereld en de religieuze wereld zijn bij Jezus werelden die totaal gescheiden zijn van elkaar en die je dus niet met elkaar moet verwarren. De wereldlijke macht interesseert hem niet, het gaat hem om het rijk van de geest. Hij tart de heersende machten niet, maar hij spoort ertoe aan om het betrekkelijke van die machten te zien: Wees niet bang voor hen die het lichaam maar niet de ziel kunnen doden. Wees liever bang voor hem die in staat is om én het lichaam én de ziel te laten ondergaan. (Matt. 10: 28). Hij weigert zich door het volk tot koning te laten kronen en als Pilatus hem vraagt of hij de koning der joden is, zegt hij: Mijn koninkrijk hoort niet bij deze wereld.(Johannes 18: 36).

 

Dit is overigens wel een van lastigste onderdelen van de boodschap van Jezus, want op dit punt is zijn vraag aan ons innerlijk tegenstrijdig. Enerzijds is zijn boodschap om in deze wereld te leven, maar anderzijds is zijn boodschap om niet werelds te leven. We moeten ons wel aan de wereldse regels onderwerpen, maar tegelijkertijd moeten we de gist in het deeg zijn omdat het geloof in Christus je buiten deze wereld plaatst.

Het is een ongemakkelijke middenpositie, vaak tussen twee uitersten. Mijn positie hierin is: staar je niet blind op je onvermogen om te leven naar bepaalde beginselen van de leer van Jezus, maar zie alles wat hij aan levenslessen heeft nagelaten in samenhang met elkaar, als een groot geheel van uitspraken over hoe een mens kan omgaan met zijn menszijn. En houd daarin vooral vast dat het hem ging om het bewaren van je geestelijke vrijheid. Die geestelijke vrijheid stelt je in staat om grond onder de voeten te houden in de wereld waarin je je staande moet houden, maar tegelijkertijd je innerlijke vrijheid te bewaren en je afsand te geven tot alles wat dei wereld over je uitstort.