Mr. drs. Johan de Wit is onze voorganger. Hij is in Leiden en in Kampen opgeleid tot jurist en theoloog. Naar eigen zeggen heeft hij zijn theologische studie ervaren als een heel uitgebreide cursus algemene ontwikkeling.
De verbeelding waartoe de menselijke geest in staat is, blijft hem verwonderen en vanuit die verwondering spoort hij ons aan tot zelfonderzoek.
Alles begint en eindigt bij het kennen van jezelf en wat ons is overgeleverd uit de oude boeken en met name de leringen en uitspraken van Jezus helpen ons daarbij. Door het filter van de man uit Nazareth kunnen wij de wereld anders zien dan wij gewend zijn en dat is, aldus Johan de Wit, het grote geheim van religieus zijn.
De vrijzinnigheid is voor hem de enige geloofsrichting waarin het raadsel van de verhouding tussen God en mens en ons bestaan in deze wereld op een aanvaardbare en voorstelbare manier ter sprake gebracht wordt.
Kern van de overdenking (Simson)
Uiteindelijk worden de liefdesrelaties van Simson met veel vertoon van geweld verbroken. Want Simson kan één ding niet: hij kan zich niet toevertrouwen aan een ander mens. Hij durft niet te zeggen wie hij is, waarin zijn kracht echt wortelt en hoe hij zijn kwetsbaarheid kan laten zien. Zich geven aan een ander waardoor die ander zich aan hem geeft, hij kan het niet opbrengen. Maar liefde bestaat alleen waar mensen wederzijds en onvoorwaardelijk op elkaar vertrouwen. Anders gezegd: een gewoon mens durven zijn, daar is in relaties meer moed voor nodig dan voor het plegen van heldendaden.
Overdenking
Kuitert schreef eens in een van zijn boeken dat je, als je je kleinkinderen wilde voorlezen uit de bijbel, dat je dan het boek Richteren moest voorlezen. Het staat vol met sagen over helden die de meest wonderlijke avonturen beleven.
Nu zijn we allemaal kleinkinderen geweest, maar voor diegenen die door hun opa en oma niet zijn voorgelezen uit het door Kuitert aanbevolen boek Richteren, moet ik eerst iets vertellen over de rechter Simson. Wat de bijbel over deze figuur schrijft, is te lang om voor te lezen, daarom nu eerst een beknopte versie van het Bijbelverhaal.
Simson is een Nazireër en Nazireërs mochten hun hoofdhaar niet afscheren. Hij beschikt over enorme lichaamskracht en die kracht gebruikt hij ook vaak in zijn strijd met de Filistijnen, een volk waarmee zijn eigen volk voortdurend in oorlog is. Maar hij kiest zijn vrouwen voortdurend uit dit vijandige volk. Zijn eerste vrouw woont in Timna en op weg daarheen valt een leeuw Simson aan die hij met zijn blote handen verscheurt. Als hij later op die weg het kadaver van de leeuw aantreft, ziet hij dat er een bijennest in de open bek van de leeuw is gemaakt. Later in het verhaal bezoekt hij een publieke vrouw in Gaza. En de Filistijnen vergrendelen de deuren van de stadspoort om Simson te beletten de stad te verlaten Maar Simson rukt de manshoge poort uit zijn hengsels en sleept de deuren een bergtop op. 60 kilometer van Gaza naar Hebron.
Nog weer later ontmoet hij de filistijnse Delilah, die voortdurend aan hem vraagt wat toch het geheim is van zijn geweldige kracht. Uiteindelijk vertelt hij haar dat hij zijn kracht zal verliezen als zijn haar wordt afgeschoren en dat wordt hem noodlottig. In zijn slaap knipt zij zijn haren af, de Filistijnen nemen hem gevangen en maken hem blind door hem zijn ogen uit te steken. Blind en krachteloos gemaakt tonen zij hem aan het filistijnse volk tijdens een offerfeest in de tempel van een van hun heidense goden. Simson staat tussen twee pilaren in en vraagt God om hem nog één keer zijn kracht terug te geven. God verhoort zijn gebed en Simson duwt de pilaren omver. De tempel stort in en hij sterft onder het puin, samen met duizenden Filistijnen. Dat is in grote trekken de heldensage van Simson zoal die in de bijbel wordt beschreven.
Als een rode draad lopen door het verhaal drie liefdesgeschiedenissen met een tragische afloop. De tragedie van Simson in zijn zoektocht naar de liefde voltrekt zich in drie fasen. De eerste vrouw van Simson is een mooie vrouw in Timna waarmee hij tegen de wil van zijn ouders wil trouwen. Op weg naar haar huis is er dan de ontmoeting met de leeuw die door Simson wordt gedood. Zoals in zoveel sprookjes en mythen is er op weg naar de geliefde een heldendaad nodig. De leeuw wordt door Simson verscheurd en het is een directe verwijzing naar het bedwingen van de gewelddadige driften in onszelf. Die driften moeten worden bedwongen en als dat gelukt is komt uit wat gedood is nieuw krachtvoer. Dat is hier ook het geval, want de leeuw is later de woning van een bijenkolonie die zoete honing produceert.
Maar hiermee houdt het niet op, want het doden van de leeuw en het bijennest zijn alleen maar bouwstenen voor de tragische afloop van deze liefdesgeschiedenis. Er wordt een groots huwelijksfeest aangericht en de dertig filistijnse bruiloftsgasten willen weten wie en wat voor man Simson, deze vreemde in hun midden is. Want hij is en raadsel voor ze. Waarom zoekt deze man een vrouw uit een volk dat hem vijandig is gezind, wat drijft hem om dit te doen?
Simson is niet van plan om vijandige vreemden te vertellen hoe hij in elkaar steekt en wat zijn mogelijke drijfveren zijn en geeft ze daarom een raadsel op. Het is sterk en het verslindt altijd, nu biedt het een maal van zoetigheid. Als ze het raadsel oplossen, krijgen alle dertig gasten een stel onder- en bovenkleren, maar als het niet oplossen moeten ze Simson hetzelfde geven.
Ze kunnen het raadsel niet oplossen, natuurlijk niet zou je zeggen want hoe moet je erop komen dat het hier gaat om een gedode leeuw met een bijennest, en ze zetten de bruid van Simson onder druk. “Haal hem over om het raadsel te vertellen, anders steken we je huis in brand”. En de bruid huilt zeven dagen lang omdat Simson haar het raadsel niet wil vertellen. Uiteindelijk vertelt hij het haar uit medelijden en de dertig bruiloftsgasten komen op de zevende dag triomfantelijk voor de dag met de oplossing: Wat zou er zoeter zijn dan honing en sterker dan de leeuwen koning?
Het is de inleiding tot de tragische afloop van het eerste liefdesavontuur van Simson. Na enige omzwervingen in het land van de vijand komt hij terug bij zijn vrouw om daar tot de ontdekking te komen dat zijn schoonvader haar weggeven had aan een ander en hem in de plaats daarvan haar jongere zuster aanbiedt. Woedend steekt hij de akkers van de Filistijnen in brand, wat weer tot gevolg heeft dat de geschoffeerde Filistijnen het huis van zijn schoonvader in brand steken omdat die schoonvader de wraak van Simson had uitgelokt. De vrouw van Simson en zijn hele schoonfamilie komen erbij om. Het is kennelijk niet alleen gevaarlijk voor Simson om verliefd te worden, maar voor iedereen die zich met hem inlaat. Na enige omzwervingen – hij slaat ook nog even duizend Filistijnen dood met een ezelskinnebak – komt hij aan in Gaza om een publieke vrouw te bezoeken.
De korte episode met de publieke vrouw in Gaza (de bijbel spreekt altijd over hoer, maar ik heb een hekel aan dat woord), is er ook weer een teken van hoe innerlijk tegenstrijdig en verscheurd Simson is als het gaat om het zoeken van de liefde. De publieke vrouw is weer iemand in vijandig gebied en als Simson verneemt dat men hem gevangen wil nemen, vlucht hij niet gewoon, maar vernielt hij de stadspoorten. Ook hier weer: hij zoekt de liefde niet binnen zijn volk, want dan heeft hij misschien te maken met een vrouw die hem kan doorgronden. En als de erotische episode voorbij is, dan eindigt die met geweld. Simson kan niet verdragen dat het buitenissig avontuur een gewoon einde zou vinden, hij moet zijn eigen aandriften die hem aanzetten tot zijn onverstandige daden vernietigen. De stadspoort als symbool voor zelfbeheersing die hem in toom zou moeten houden, moet het ontgelden. Simson is zichzelf een raadsel en reageert er steevast op met agressie en geweld. Het is een patroon dat we ook tegenkomen in moderne tijden met moderne sterke mannen.
Na het intermezzo in Gaza herhaalt zich de geschiedenis van Simson die op jacht is naar de liefde. Alleen wordt het nu helemaal anders. De vrouw met wie hij het nu aanlegt, is Delilah. Zij is anders dan de bruid in Timna en de vrouw in Gaza. Zij is de enige vrouw in de Simson sage met een naam. En zij is geen bedreiging voor hem omdat zij bang is voor de wraak van haar volksgenoten zoals de vrouw in Timna, maar omdat ze corrupt is en zij voor de uitlevering van Simson geld zal ontvangen. Delilah is een echte trouweloze vrouw, die de held met haar schoonheid betovert. Zij is een verleidelijke vrouw en een doortrapte verraadster.
De afloop kennen we. Delilah slaagt in haar opzet en Simson wordt gevangen genomen.
De opeenvolgende gebeurtenissen in mythen en sagen kun je lezen als de geschiedenis van een innerlijke ontwikkeling. De aaneenschakeling van de drie relaties met een vrouw in de vertelling van Simson kun je precies zo lezen als een afdaling naar de ondergang. Eerst is er sprake van een onmogelijk geworden huwelijk. Dan het pleziertje bij de vrouw in Gaza, opnieuw in een vreemd land. En vervolgens de gevaarlijke romance met Delila, die uiteindelijk tot zijn ondergang leidt.
Het verhaal van Simson eindigt met de blind geworden held die op een feestdag de hele tempel en de feestzak van een vreemde God verwoest. Hij brengt ze allemaal om en rukt zichzelf daarmee uit het leven. Hij, die tot het ongeluk vervloekt lijk te zijn, zal uiteindelijk zijn grootste triomf vieren in de vernietiging van iedereen.
Simson is een van de bekendste personages uit de bijbel, juist door zijn volstrekt wonderbaarlijke karakter. Hij is zo op het eerste gezicht in alles enorm. Hij slaat erop los, hij slaat dood, hij is een onvermoeibare minnaar en hij beschikt over bovenmenselijke krachten. Hij prikkelt onze fantasie. Je hoeft niet veel moeite te doen om Simson ook vandaag tegen te komen. In de filmindustrie kom je hem tegen als James Bond of een eenzame krijger. Een man die in het land van de vijand wonderbaarlijke daden verricht, een vluchtige minnaar die steeds door vrouwen in gevaar gebracht kan worden maar op het nippertje zegeviert. Op RTL 7 een zender die pretendeert er “meer voor mannen “ te zijn, kom je de Simsontypes in allerlei gedaanten tegen. Het enige verschil met Simson is dat helden als Rambo en Bond moeten overleven voor de volgende film.
Maar onder het Bijbelverhaal zit een diepere laag dan een opsomming van heldendaden. Want in dit verhaal is het steeds het zoek naar een onmogelijke liefde die Simson parten speelt. Hij is steeds op zoek naar een liefdesrelatie die niet bij hem past, want het is altijd een vrouw van een ander en vijandig volk dei hij opzoekt. En altijd als hij zo’n vrouw ontmoet dreigt er voor hem doodsgevaar, verraad, overweldiging, blindheid en de dood. Waarom begeeft hij zich in die situaties, waarom is het steeds weer de liefde die alle krachtpatserij en heldhaftigheid ten spijt, de ondergang van de held dreigt te worden?
Uiteindelijk worden zijn relaties met veel vertoon van geweld verbroken. Want Simson kan één ding niet: hij kan zich niet toevertrouwen aan een ander mens. Hij durft niet te zeggen wie hij is, waarin zijn kracht echt wortelt en hoe hij zijn kwetsbaarheid kan laten zien. Had hij dat wel kunnen doen, dan zou hem een ander lot beschoren zijn. Maar nee, hij kon het niet opbrengen om zijn wezen toe te vertrouwen aan de vrouwen die hij liefhad. Zich geven aan een ander waardoor die ander zich aan hem geeft, hij verhinderde het door zijn angst voor de liefde waarin zoiets gebeurt. Maar die liefde bestaat alleen waar mensen wederzijds en onvoorwaardelijk op elkaar vertrouwen. De les van Simson is dat tegenstellingen tussen mensen niet verdwijnen door heldendaden te verrichten, maar door gewoon een liefhebbend mens te durven zijn.